عالی تحصیل و ختنه تۉیی !

آستانه قُولبای شهریمیز، قۉیینگ که ولایتیمیزنینگ کۉزگه کۉرینگن کته بایلریدن اېدی. اونینگ اولوغ بېگ آتلی نوقیران اۉغلی اېندی لیسه‌‌نی بیتیریب، عالی تحصیلاتینی ادامه بېرماغی کېره‌ک اېدی. اولوغ بېگ نینگ بیر-ایکی کیشی صنفداشی اۉز خرچلری بیلن چېت اېللردن بیری‌نینگ عالی اۉقوو یورتیده اۉقیشگه بارماقچی بۉلیب، آته‌‌لری هم بونگه کۉنگن اېدیلر.

اولوغ بېگ‌نینگ سویه‌سی و استعدادی انچه یخشی اېدی. کېله‌جکده عالی معلوماتلی یېتوک بیر متخصص کدر بۉلیشنی، اینتیقیب آرزو قیلیب یورگن اېدی. شونینگ اوچون، او هم عالی اۉقوونی تېنگقورلری بیلن چېت اېلگه باریب دوام اېتتیرماقچی بۉلدی. او بو موضوعنی بیرینچیدن آنه‌سیگه أیتدی. آنه‌سی اېسه داد و واویلا قیلیب:

- وی..ی بله‌گینه‌م، سېن اوزاق یورتلرده یکه یو یلغوز قنداق باریب یشه‌ی‌سن؟ مېن اۉلیب قاله‌من-کو! دېب کۉنمه‌دی. اولوغ بېگ بۉلسه:

- آنه جان، منه قنچه-قنچه آدملرنینگ بله‌لری حتی مېندن کیچیکلر خارجلرده اۉقیب یوریبدیلر. بیرانته‌سینی هم بۉری یېمه‌گن-کو! دېب أیتسه هم، آنه‌سی وغیللب، "مېنی تیریکله‌یین گورگه تیقه سن می؟" دېب کۉنمه‌دی!...

اولوغ‌ بېگ موضوعنی آته‌سیگه هم أیتدی. بیرینچیدن آته‌سی:

- بونی خرچی قنچه بۉلر اېکن؟ دېب سۉره‌دی.

- بیز انترنتدن معلومات آلدیک. بو پوهنتون جدا معتبر بۉلیب، اونده کۉپ مملکتلردن محصللر اۉقیر اېکنلر. یشش جای، ویزه و بشقه نرسه‌لر بیلن هر ییل بېش مینگ دالر آلر اېکن. اوچ کیشی صنفداشیم هم کېتماقچیلر. تحصیل مدتی تۉرت ییل اېکن.

- اوهو..و... نیمه؟! بیر ییلده بېش مینگ، تۉرت ییلده ۲۰ مینگ دالر بیرگینه سېنی فاکولته اۉقیشینگ اوچون بېریشیم کېره‌ک اېکن-ده! نیمه، باشینگ شیشیب می؟ کېل اوندن کۉره اۉقیشتی قۉی، دکانگه مېنگه کمک قیل یا که شو یېرده دولت فاکولته‌لریگه تېکین (مفت، پولسیز) اۉقیشگه کیره ‌بېر!

- آته‌جان، منه اۉرتاقلریم اونچه‌لیک بای بۉلمسه‌لر هم آته‌لری قرض-قواله قیلیب اۉغیللرینی اۉقیشگه جۉنتماقچیلر. اولر کېله‌جکده شو مملکت تی کدرلری بۉله دیلر. بیز شکر اولردن کم یېری بیز یاغ، بلکه بایراق هم بیز-کو!

- نیمه، باشیمدی ایلان چاقیب می؟ اۉقیشینگگه بېره ‌دیگن بیکار پولیم یاغ. بو پوللردی یېردن شیپیریب آلگنیم یاغ یا که آسماندن خدا تشله‌مه‌گن. بولر منه بو تېر پیشانه‌ مینن تاپیلگن، دېدی قۉلینی پیشانه‌سیگه قۉییب!

- آته جان، بو درواقع علم یۉلیگه سرمایه تیکیش دیر...!

- اې.. هی.. اۉرگیلدیم بو سرمایه تیکیشدن! شونچه اۉقیدینگ هم بۉلدی، یېتی پُشتی‌بیزگه یېته‌دی. اۉقیش مینن قرنینگدی تۉیغزاله‌سن می؟ یېتی پشتی بیز قیلمه‌گن ایشتی قیله‌ی می؟ 

- آته جان!...

- گپیم بیرته. یاغ دېدیم می، یاغ!...

- اخی...

- جیم بۉل!...

شونداق قیلیب، اولوغ بېککه آسمان بلند، یېر قتیق اېدی. اۉرتاقلری اۉقیشگه جۉنب کېتدیلر، بو اېسه کۉنگلی قان، طبعیتی بوزوق و توشکون حالده آته‌‌سی‌نینگ دکانیگه پایدولیککه کیردی!....

بو واقعه‌دن ۵-۶ آی اۉتگچ، حاجی آستانه ‌قُولبای اوچینچی خاتینیدن بۉلگن کېنجه‌ تای اۉغلینی ختنه قیلماقچی بۉلدی. بیرینچیدن بیر آقشام قیرق-اېلیک کیشی یاش-اولوغلرگه آش بېریب، کېنگاش قیلدی. کېنگاشده جدا کته ختنه سوری تۉی ریجه‌سی توزیلیب، اوزاق-یقین شهر و قیشلاقلردن مینگدن آشیق مهمان خبر قیلینیب، تۉی-تماشا و اۉغلاق بۉلیب، حرمتلی مهمانلرگه اېسه تۉنلر و سروپالر و ساوغه‌لر هم بېرماقچی بۉلدیلر...

کېنگاشده بیرته-ایکیته دوستلری هزل قیلیب، خرچتی کته قیلدیز بای اکه، دېدیلر. آستانه قولبای اېسه کولیب، گیرده‌یگنیچه دېدی:

- دوستلریم، مونچه پولنی اۉغلیم‌دی تۉیی‌گه خرچله مسم، گوریمگه آلیب کېته‌من می؟ نیمه‌یی که کېره‌ک بۉسه قاغازگه بیتینگ. پولینی غمیگه بۉمنگ، دېب تأکید قیلدی!...

هه عزیز اۉقووچیلر، اۉغلی‌نینگ تۉرت ییل عالی تحصیلاتی اوچون ۲۰ مینگ دالرگه کۉزی قییمه‌گن آستانه قُولبای، اۉغیلچه‌سی‌نینگ ختنه تۉییده خلته‌نی آغزینی کته آچیب، ۵۰ مینگ دالردن آشیغ پولنی ساووریب "سنت" نی بجا قیلیب، اۉزینی میده یو کته ‌گه کۉز-کۉز قیلدی!!!

«بیز نیگه اوروشه میز» طنزلر توپلمی دن

مېن قرّیب‎من می؟!

بشقه انسانلر قطاری مېن هم توغیلیب، وایه­گه یېتدیم. یاشلیک و ییگیتلیک نینگ چوچوک و قووناق دورلرینی سوریب، هنوز یخشی اۉزیمگه کېلمسدن قریلیک چاووشی اېشیکنی قاقدی و شو بیلن بیرگه آپاق قارلر هم استه-سېکین باشیمگه یاغه باشله­دی!

بیروقت قره­سم، قار بوتون تاملر، درختلر یاله­سی و تاغلرنی قاپلب آلگندېک، مېنینگ باشیمنی هم انچه قاپلب آلگن!

هه عزیزلر، مېن اېسه کۉنگلیم، ذهنیم و وضعیتیمگه کۉره همان یاش بۉلیب، اونچه­لیک کېسکین اۉزگریش سېزمسم هم؛ بیراق اویدن ایشخانه­گچه؛ کۉچه و محله­میزدن شهر و بازارگچه اوچره­شگن آدملرنینگ مناسبتلری و فکرلری مېنگه نسبتاً نېگه دیر اۉزگریب، ایلگریلردن اۉزگچه بۉلیب قالدی!

ایلگریلر، آدملر بیلن قرشی کېلیب اوچره­شگنیمده، اولر جدا قووناق، اېرکین و خوش چقچقلیک بیلن کۉریشیب، حال و احوال سۉره­شیب، حتی یېلکه­مگه قاقیب یا بدنیمنی تورتیب سۉزلسه­لر-ده، اېندی بۉلسه آدملر باسیقلیک، آغیرلیک و حرمت بیلن باش اېگیب، رسمیلرچه احوال سۉره­ب، مېن سۉزلمه­گونیمچه، اولر سۉزلمه­ی آغزیمگه تیکیلیب تورردیلر!  جایلرده اېسه آقسقال دېب، بیرینچیدن مېنی آلغه باشلردیلر! هه، یوره­کده یاش و کۉنگلیم ایسته­مسه هم، آدملر مېن بېچاره­نی قریلر قطاریگه زۉرغه کیریتیب، شو یاشگه ماس مناسبتلر حرکتلرنی مېن بیلن باشله­دیلر!

بو ایشلر مېن اوچون قنچه­لر ینگی و یاقیملی بۉلسه هم، بیراق نېگه دیر، گاهیده ییگیتلرنی مېندن اۉزلرینی آلیب قاچگندېک سېزردیم. شونده، نظریمده یوره­گیمنی بیر نوع غشلیک و توشکونلیک استه-سېکین غیجیمله­یاتگندېک تویولردی.

ساچیم آقریب، قریلر قطاریگه قۉشیلگنیم باعث تاپیلگن قیینچیلیکلر و ماجرالر جدا کۉپ و خیلمه-خیل. اولرنینگ هر بیری اۉزی علیحده بیر داستان! بو یېرده، مېن فقط اوییمده­ یوز بېرگن کۉپلب عجایب ماجرالردن بیر نېچه سینی حکایه قیلیب بېره­من.

باشیم استه-سېکین آقه­ریب کېله­یاتگنینی طبیعی حال دېب اۉیلب، بېملال و تشویشسیز کۉنیکیب کېله­یاتگن بیر پیتیمده، عادی بیر حادثه بو حالت بیر آدم اوچون قنچه­لر دهشتلی اېکنینی پیقب قالدیم:

بیر جمعه کونی توشده، اۉغلیم بیر نېچه همکارلرینی مهمان قیلگن اېدی. شونده عیالیمگه قره­ب:

- آنه­سی، مېن هم مهمانلر بیلن بیرگه توشلیک قیله­من، دېدیم.

شونده، کوتیلمه­گن عجایب جوابنی عیالیمدن اېشیتدیم:

- آته­سی، بو نیمه دېگنیز؟ اېندی ساچلریزگه آق توشیب، قریدینگیز. یاشلرنی اۉز حاللریگه قۉیسنگیز بۉلمه­یدی می؟

- خاتین، بو قنداق گپ؟ حالی مېنی یوز گلیمدن اۉن گلیم هم آچیلمه­ی، قریب قالدیم می؟

- سیز آتدن توشیب، اېگردن توشگنیز یۉق، شیکیللی. سیز بیلن یاشلرنینگ اره­لرینگیزده بیر عالم فرق بار. باریب اولرنی قید قیلیب نیمه قیله­سیز...!

خاتینیم نینگ بو سۉزلری نیمه مقصدده ایتیلگن بۉلسه هم، باشیمگه خودی بیر بالقه بیلن قتیق ضربه اورگندېک بۉلدی. ایچیمگه توتب، جیم بۉلیب، کۉنیکیشدن اۉزگه علاجیم قالمه­دی!

کونلر اۉتیب، عیالیم مېنی دوگانه­لری نینگ بیریگه «آته­سی» اۉرنیگه «چالیم» دېب سۉزله­یاتگنینی هم اېشیتیب قالدیم! فقط جیمگینه ایچیمگه توتب کېتدیم!

بیرکونی حویلیده ایاغیم بیر کېسککه تېگیب، مودره­ب کېتدیم. عیالیم بیلن قیزیم یوگوریب کېلیب، قۉلتیغیمدن کۉتردیلر. شونده عیالیم دېدی:

- قریلیک یمان-ده. کیشیدن مدار کېتیب، سلگه ییقیلیب، بیرار یېری سینیب یا چیقیشی هم ممکن، احتیاط قیلسنگیز-چی!

نه چاره، «باشگه توشگننی، کۉز تارتر» دېگنلریدېک، بونداق اچیق سۉزلرنی او-بودن جیم توریب اېشیتیشدن اۉزگه علاجیم یۉق اېدی!

بیرکېچه عایله اعضاسی جمع­الجمع بۉلیب اۉلتیرگنیمیزده، مېن تلویزیونده قیسی دیر، سیاسی صحبتنی اېشیتماقچی بۉلدیم. عیالیم، قیز-اۉغیللریم سریال کۉرماقچی اېدیلر. کته اۉغلیم اېسه فلان فوتبال مسابقه سینینگ فاینلینی کۉره­من، دېب ایاق تیره­ب تورگن اېدی!

شونده بیرآز جر و بحثدن سۉنگ، اولرنی ملامت قیلیب:

- سیزلر ییگیرمه بیرینچی عصر آدملری بۉلیب، نېگه سیاسی و اجتماعی موضوعلرگه علاقه توتمه­ی، بو بېمعنی سریاللرنی کۉره­سیزلر؟ دېدیم.

بو سۉزیم خودی اری (زنبور)لر اویه­سینی قۉزغه­گندېک بۉلدی. اویده­گیلرنینگ برچه­سی بیر جبهه­ده توریب، مېنگه قرشی چیقدیلر!

شو بحثلر جریانیده، عیالیم حل قیلووچی سۉزنی ایتدی:

- چال جان، اېندی سیز قریب، یاشلر یاقتیره­دیگن کۉرستوولرنی یاقتیرمه­یدیگن بۉلیب قالیبسیز. اۉزینگیزگه بیرار علیحده تلویزیون آلسنگیز یخشی بۉله­دی!

هه دۉستلر، اېرته­سیدن باشلب، مېنگه علیحده بیر میده اتاقده میده بیر تلویزیون قۉییب، بشقه­لردن اجره­تدیلر. بو هم یېتمه­گندېک، سریال بهانه­سیده اولر حتی مېنینگ دسترخوانیمنی هم اۉزلریدن اجره­تیب، علیحده طعام بېره­باشله­دیلر!

بیر آقشام اینیم داکتر سېزگیر مهمان اېدی. دسترخوانده تورلی یېمکلر مۉل-سۉل اېدی. شونده مېن هم بشقه­لر قطاری اول تاووق نینگ بیر ایاغی، کېین اېسه بیر دانه کۉفته آلیب یېدیم. شونده مېنی کوزه­تیب تورگن داکترنینگ اۉزی ایکینچی تاووق ایاغینی آله­یاتیب:

- اکه، اېندی یاشیز کېتیب، ساچیز آقه­ریب، قریب قالدیز. اۉزیزدی احتیاط قیلیب، معده­ییزگه زۉر کېلتیرمسنگیز یخشی بۉله­دی، دېدی!

کته اۉغلیم درحال: تۉغری ایته­سیز! دېب ابه سینینگ سۉزینی تصدیقله­دی!

شونده خاتینیم هم: اکه­نگیز آلدلریگه کېلگن نرسه­نی یېیدیلر، دېب اولرنینگ صفیگه قۉشیلدی!

مېن اېسه، یخشی دېدیم و ایچیمده: بو عجب، داکتر مېندن کۉپی بیلن آلگنده اوچ یاش کیچیکراق بۉلیب، فقط ساچلری قره­لیگی اوچون یاش بۉلسه-یو، مېن فقط ساچیمگه آق توشگنلیگی اوچون قریب قالگن اېکن من-ده؟! دېب قۉیدیم، کویینیب.

اېنگ قیزیغی و یمانینی اېشیتینگ:

مېن یاشلیگیمدن یاقتیرگن تورلی قۉشیق و اشوله­لرنی اۉز آلدیمگه خِیرگاهی (زمزمه) قیلیب اۉرگنگنمن. بونی قره­نگ که، قریلر گروهیگه کیریتیلگنیمدن سۉنگ، بیر کونی حویلی نینگ بیر چېکه­سیده توریب، قیسی دیر اۉزبېک کلاسیک اشوله­نی تیلیم نینگ تگیده سېکین زمزمه قیلیب تورگنیمده، میده قیزیم کۉریب قالدی. او اېسه حیرت بیلن تېلموریب، مېنگه هېچ نیمه دېمه­ی آنه­سی تمانگه یوگوریب باریب:

- آنه-آنه، آته­م اۉز باشلریگه گپیریب یاتیبدیلر، دېدی!!

      آنه­سی اېسه:

- میلی قیزیم قۉیه بېر. آدم قریسه میه­سی چلغیب، توزوک ایشله­مه­یدی، اۉز باشیگه تېنتیره­ب سنه­ی بېره­دی!! دېدی.

- اونده آته­م­نی بیرار اعصاب داکتریگه آلیب باره­یلیک!

- تۉغری ایته­سن، قیزیم...!

آنه-قیز آره­لریده­گی اوشبو دهشتلی سۉزلرنی اېشیتیب، بوتون بدنیمنی لرزه و قۉرقوو توتدی و باشیمدن بیر سطل موزدېک سوو قوییلگندېک بۉلدی!...

هه عزیز اۉقووچیلر، انه شونداق قیلیقلر و اۉتکیر سۉزلر هرکونی عصبلریمنی اېگاولب (سوهانلب) تورردی. مېن، قریلیک گردابیدن اۉزیمنی چیقارماقچی بۉلسم هم، بیراق بشقه­لرنینگ فکری و حرکتلرینی اۉزیمگه نسبتاً اۉزگرتیرالمه­ی توریبمن!

تېنگری عاقبتنی بخیر قیلسین-ده!!

کابل-ثور 1387 

 (بیز اعلانلر تخته سی میز!!) کتابدن

                                                                                                                                                             نقابلی اۉغلاقچی

برچه اۉغلاقچيلر ميدانده، لوژگه اۉلتيرگن اولوغلر حضوريگه صف تارتيب تورديلر. مشهور آتلر و تانيقلی ماهر اۉغلاقچيلر تماشاچيلرنينگ كۉپلریگه تانيش بۉلسه هم، بيراق اولر اره‌سیده‌گی يخشی آتلردن بيرينی مينيب آلگن و نېگه‌دير بشقه‌لرگه تېسكری يوز-باشينی قب-قره نقاب بيلن بېركيتيب آلگن بير اۉغلاقچی‌نی كيشی تانيمس اېدی. چونكه اونينگ آغزی و ايكّی كۉزی‌گينه آچيق اېدی، خلاص.

اولوغلرنينگ بويروغی بيلن حَكَم سۉزلاوچی نطاقنی اۉيين باشله‌نيشينی مكروفونده اعلان قيليشگه بويوردی. نطاق اېسه بار تاووشی بيلن: "آهای مردم، اۉغلاق باشلنه‌دی! بيراغدی ۵۰ دالری و جوردی ۱۰۰ دالری بار، های‌ی‌ی‌!، دېب بير نېچه یۉله شاوقینله‌دی.

برچه اۉغلاقچيلر ساورين(جايزه)نی اېشيتيب‌آق، بيردنيگه جور اۉرته‌سيگه تشلنگن بوزاق(گوساله) لاشيگه يوريش قيلديلر. اۉنلب آتليق جان تلاشگندېك آتلرينی قمچيلب، زۉر بېريب قۉره‌نی ييرتيب كيرر و يېرگه بوكيليب اۉغلاقنی آليشگه اينتيلر اېديلر. چنگ-تۉزان اۉته قويوق و قلين بۉلگنلیگی اوچون، آتليقلرنی كۉريش و بېلگيلش قيين اېدی. بير نېچه دقيقه تلاشوودن سۉنگ، آتليقلردن بيری اۉغلاقنی تقيميگه باسه‌توريب، يېل(باد)ده‌ی قاچيب، اۉغلاقنی بيراققه اېلتيب تشله‌دی. بوتون تماشاچيلرنينگ كۉز اۉنگيده عيناً اۉشه نقابلی اۉغلاقچی بو ايشنی بجرگن اېدی! بوتون فضانی تماشاچيلرنينگ قيو-چيولری و گولدوراس قرسكلری تۉلديردی. 

نقابلی اۉغلاقچی آتينی لوژ قرشی‌سيگه چاپتيريب كېليب، بیراققه تيكيلكن ساوريننی آلدی. او مينگن آت، شهرنينگ اېنگ بای و كوچلی آدملريدن بيرينيكی اېدی.

اۉغلاق جورگه كېلتيريلگندن سۉنگ بيراغ اۉشه ۵۰ دالر، بِيراق(اما، لیکن) جورنينگ ساورينی اېسه ۱۵۰ دالرگه كۉته‌ريلدی. قره‌نگ كه نقابلی اۉغلاقچی بو سفر(قتله) اۉغلاقنی جورگه يېتكه‌زيب، ۱۵۰ دالر ساورننی قۉلگه كيریتدی و لوژده‌گی بشقه اولوغلردن اېسه تشويق يوزه‌سيدن تغين ۳۰۰ دالرگه اېگه بۉلدی.

شونداق قيليب، لحظه‌مه-لحظه بېللَشوو(مسابقه)نينگ پولی كۉپه‌ی‌تيريليب، ۵۰۰ دالردن آشيب كېتدی. بو جريانده مشهور كوچلی بای‌نينگ آتينی مينيب آلگن نقابلی اۉغلاقچی، اۉغلاقنی بيراغ يا كه جورگه يېتكه‌زيب انچه پول ايشلب آلدی. اۉيين آقيميده بايلر و آت اېگه‌لری كېسكين رقابتگه بېريليب، غالبلرگه پول بېریشگه بیر-بیریدن اوزماقچی اېدیلر! اولر بېلگيلنگن ساوريندن تشقری، اۉغلاقچيلرگه كۉپ پوللرنی ساووريب بېرديلر. رقابت طفيلی اۉغلاقچيلرگه توشگن پول، ساورينگه كۉره نېچه برابر اېدی...!

كون كېچ بۉليب، اۉغلاق اۉيينی اداققه يېته‌ی، دېب قالدی. شو کېز(آن، لحظه)ده مكروفوندن سۉزلووچی "آخر اۉغلاق"نی يوكسك تاووش بيلن جر اوردی. "آخر اۉغلاق" اوچون ساورين ۲۰۰۰ دالر تيكيلگن اېدی! "آخر اۉغلاق" قيينراق اېدی، البته. يعنی بيراغ اوچون أيری پول بېريلمس اېدی. بلكه اۉغلاق هرحالده بيراغدن اۉتكه‌زيلگندن سۉنگ، جورگه كېلتيريليشی كېره‌ك اېدی.

بونداق كته ساوريننی يوتماق اوچون، هم اۉغلاقچيلر و هم آت اېگه‌لری اۉچ اېديلر. برچه اۉغلاقچيلر ساووتيليب تيارلنگن، تازه نفس، اِیلدم و اېنگ چاپقير آتلرنی مينگن اېديلر. جمله‌دن حكايه‌ميز قهرمانی هم اۉشه كوچلی آدم‌نينگ تغین اېنگ ایلدم(چاپقیر، تېز) آتلريدن بيريگه مينيب آلگن اېدی.

جور اوستيگه برچه آتليقلر تۉپله‌نيب، حَكَم اشاره‌سی و نطاق‌نينگ بقيريغی بيلن اۉيين باشله‌نیب كېتدی. جور اوستيگه آتلرنينگ گوجومليگی و سورا-سوری شونچه‌لیک كۉپ و زيچ اېدی كه، اونچه-مونچه آت قۉره‌نی ييرتيب كيرالمس اېدی. اېنگ كوچلی آتلرگينه ايچكری یاریب بارالردی. قۉره‌ده‌گی تله-تۉپ ۲۰-۲۵ دقيقه چۉزيليب، آتلرنينگ كيشنشی و دوپوری، اۉغلاقچيلرنينگ بقريغی، قمچی ضربه‌لری‌نينگ تاووشی، نطاق‌نينگ تشويقاتی و تماشاچيلرنينگ هياهولری و دنبوره‌چیلرنینگ مقتاو کویلری بوتون فضانی تۉلديريب، محشر بۉلگن اېدی، گويا. كۉپ اورينيشلردن سۉنگ، قلين چنگ-تۉزان ايچيدن بير آتليق اۉغلاقنی تقيميگه باسيب، يېلده‌ی بيراغ تمانگه يوگوردی. بيراق بيراققه يېتمه‌ی توريب، اۉغلاق قۉليدن يېرگه توشدی. شو لحظه‌ده بشقه اۉغلاقچيلر هم يېتيب باريب، بوزاق اوستيگه تغين تله-تۉپ قَلينلشدی. بو جريانده نېچه قتله بوزاق يېردن كۉته‌ريليب، بيرآز يورگندن سۉنگ قيته يېرگه توشدی.

شونداق قيليب، اۉغلاق سوريليب-سوريليب، ترتِ-كشلر بيلن بيراغدن اۉتكه‌زيليب، جورنينگ ۴۰­-۵۰ آديمليگی‌گه يېتگن اېدی. نهايت اۉغلاق اۉشه نقابلی اۉغلاقچی‌نينگ قۉليگه توشيب، بير عمللب جورگه يېتكه‌زيلدی. بوتون فضانی گولدوراس قرسكلر،  قيو-چيولر و تحسين تاووشلری تۉلديردی. نقابلی اۉغلاقچی ساوريننی آليشی بيلن، آت اېگه‌سی هم هيجانله‌نيب اۉزی هم ۲۰۰۰ دالر چيقه‌ریب بېردی. بونی كۉرگن بشقه‌لر هم هيجان و رقابتگه بېريليب، اۉغلاقچيگه دالرلرنی بېره‌باشله‌ديلر! اۉنلب قۉل نقابلی اۉغلاقچی تمان اوزه‌تيليب، دالر بېرردی. مثلی كۉرينمه‌گن بو هيجانلی رقابت ميدانيده حتی عادی تماشاچيلر هم رقابتدن قوروق قالمه‌ی، دېیه هركيم چۉنتگی كۉترگنيچه بير نيمه نقابلی اۉغلاقچيگه بېرردی. پول شوقدر كۉپ اېدی كه قهرمان نينگ قۉليگه سيغمه‌ی، او پوللرنی قاوده-قاوده قيليب آچيق يقه‌سيدن كۉنگيگه اورر اېدی...!

اۉيين توگب برچه اۉغلاقچيلر لوژ قرشی‌سيگه تغین تۉپلنديلر. اولوغلر، قوماندانلر، بايلر و برچه تماشاچيلرنينگ ميه‌سيده: "بو نقابلی اۉغلاقچی كيم بۉلدی اېكين؟" دېگن سۉراق ايله‌نيب تورگن اېدی. كيشيلر اونینگ كيمليگی‌نی اينتيقيب بيلماقچی اېديلر.

شونده آتی آخر اۉغلاقنی كېلتيرگن اۉشه كوچلی بای نقابلی اۉغلاقچيدن:

-  آو.. ييگيت، عجايب ماهر اۉغلاقچی اېكن‌سن. آته‌نگگه مینگ رحمت! قنی اېندی نقابنی يوزينگدن آليب، بيزلرگه اۉزينگدی بير تانيتگين-چی؟ دېب أيتدی.

نقابلی اۉغلاقچی يوزيدن سېكين نقابينی آلدی. شونده جمعيت اره‌سيگه قۉقسدن(ناگهان) خودی يانغين توشگندېك، بيردنيگه كوچلی شاو-شوو و غله-غوله تاپيلدی؛ چونكه او آدمنی نې يلغوز لوژده‌گيلر، بلكه كۉپلب تماشاچيلر هم آز-ماز تانير اېديلر.

هه، نقابلی كيشی تانيقلی بير پهلوان اۉغلاقچی اېمس، بلكه ولايت نينگ كۉزگه كۉرينگن بير يازووچيسی اېدی!!

بيرينچی بۉليب اۉشه كوچلی بای اچیق بیلن نقابلی اۉغلاقچيدن:

-  های يازووچی، سېن بشقه‌لرنينگ ايشيگه بورنينگدی تيقيب، اينيقسه مېنينگ آتيمگه اۉغلاق چاپيشگه قنداق حدينگ سيغدی؟ دېب سۉره‌دی هيجانلی و جرنگلی تاووش بيلن.

-  تقصير، بير قاشق قانيمدن اۉتينگ. بيلگنلريزدېك، مېن شو اولوستی كمترين بير قلمكش فرهنگيسی‌من. كۉپ ييللردن بېری كۉزيمدی نورينی تۉكيب، جانيمدن مايه قۉييب، بير-ايكی جلد كتاب منه شو شوربخت اولوسيميزنينگ تيلی و مدنيتی حقيده يازگن اېديم. اولرنی چاپ قيليش اوچون كۉپ كيشيلرگه باريب، قنچه اېشيكلرگه باش اورديم. بيراق کتاب اوچون كيشی بير پول هم بېرمه‌دی و حتی كه "بيكار قاليب‌سن"، دېب مسخره هم قيلديلر!

او نفَسينی بير آز اۉنگلب، سۉزيگه دوام اېتدی:

-  هه جنابلر، اۉغلاق فصلی باشله‌نيب، قره‌سم هركونی ۱۵-۲۰ مينگ دالر اۉغلاقچيلرگه ساوريليب بېريليب ياتيبدی. شونده "تنديردی ايسّيق كۉريب، مېن هم بير نېچه نان ياپيب آله‌یين"، دېب دوستلر مصلحتی مينن اۉغلاق چاپديم-ده!

-  خوش، سېنی عمرينگده اۉغلاق چاپيشينگ او ياقده تورسين، حتی توزوك آت هم مينگنينگدی كيشی كۉرمه‌گن. أيت-چی، قنداق قيليب بوكون ماهرليك مينن اۉغلاق چاپتينگ و مونچه پولدی يوتيب آليب، كۉنه‌كينگگه اوردينگ؟!

-  تقصير، سايیسلريزدن بيری يقين دوستيم بۉله‌دی. اونگه مراجعت قيليب، كمك سۉره‌ديم. او بيلن مصلحتله‌شيب، عيناً سيزدی آتلريزگه مينيب اۉغلاق چاپماقنی ريجه‌لشتيرديك.

-  نېگه اېندی عينن مېنینگ سایيسيم و آتيمنی تنله‌دينگ؟

-  جناب، سيزنينگ آتينگيزدی مينگن هر بير اۉغلاقچی، اۉغلاقنی آلگنيده كيم هم جرأت قيليب، اونگه قۉل اوزه‌تالر‌دی يا تۉسيق بۉلالردی! اولر حتی مېنگه كمكله‌شيب، اۉغلاقنی "جور"گه كېلتيريشيمگه هم کمک بېرر اېديلر! منه خداگه شكر بير نېچه ساعت ايچيده، سيز، آتيز و سايیسيز بركتيدن بير نېچه عنوان كتابتی پولينی ايشلب آلديم، تقصير!!

آخر اۉغلاقنی آتی كېلتيريب، اونينگ آتی نېچه قتله مكروفوندن براللـه جر سالينيب، يوره‌گی قووانچ و غروردن تۉله بای يازووچيگه جدّی آهنگده:

-  های يازووچی، بو قيلميشينگ بيزنينگ عرف و عادتيميزگه قرشی كېچيريلمس كته بدعت و گناه سنه‌له‌دی. سېنی قتيق جزالب، كۉنه‌گینگگه اورگن برچه پوللرنی هم آليش كېره‌ك، دېدی قۉلينی يازووچی تمان سيلتب!

آدملر اره‌سیده غله-غوله تاپيليب، هركيم بير نرسه أيتر اېدی...

شونده بای‌نينگ يانگينه‌سيگه اۉلتيرگن يات مهمان، باسيق سېس بيلن بایدن رخصت سۉره‌ب:

-   جناب، بيزلرده "هركه آب از دم شمشير خورد نوشش باد" دېگن عجايب بير نقل بار. بو يازووچی برادريميز جانينی جبارگه بېريب، بوكون شو قماردی اۉينب يوتيبدی. دېمك نوشی جانی، آنه سوتیدېك حلالی بۉسين. اېندی بۉلگن ايش بۉليبدی، كېلينگ سیز مردليك قيليب  اونی كېچيرينگ تقصیر! دېدی. 

بای بو سۉزلرنی اېشيتيب بيرآز يومشب، حرمتلی مهمان‌نینگ يوزيدن اۉتالمه‌دی، چاغی. او يازووچینی خطاب قيليب:

- نيمه قيله‌ی "تبردی دمينی پخته توتدی"، بو سفر سېنينگ بو قیلمیشينگ كېچيريله‌دی. ليكن شونی ايكی قولاغينگگه يخشی قوييب آلگين، قديمدن آته-بابالريميز "تېنگ تېنگی مينن، تېزه‌ك قاپی مينن" دېگنلريدېك، بوندن نری اۉزگه‌لرنینگ ايشيگه اره‌لشمه‌ی، ايكينچی بونداق بدعتگه قۉل اورمه‌یسن!! دېدی....

تاشكېنت: می آيی 2014 / ثور آيی ۱۳۹۳ ييل        

                                                                                                                                                             "ایاز"دن اۉرگه‎نینگلر!

روایت قیلیشلریچه، ایاز سلطان محمود غزنوي‎نینگ سېویکلی قُولی اۉته چیرایلی و ستاره‎سی ایسّیق؛ سېزگیر و هوشیار؛ حاضرجواب و فراستلی بۉلگن اېکن. بیراق شونگه قره‎مه‎ی، سلطان محمودنینگ امیرلری سلطان‏‎نینگ ایازگه نسبتاً بۉلگن اۉته کۉپ مهری و ایشانچی‎گه رشک قیلیب، أینیقسه ایازنینگ هوش و فهمی‎نی سلطانگه دایما کمسیتیب، غیبت قیلر اېکنلر. بیراق، سلطان اولرنینگ سۉزلریگه ایشانمه‎ی، ایازنینگ عقل و فراستی جدا یوقاری اېکنی‎گه دایم ایشانر اېکن.

کونلردن بیرکون سلطان اۉتّیز کیشی امیری بیلن آوگه چیقیبدی. دشتده بۉلگنلریده اوزاقدن سوداگرلرنینگ کتّه بیر کاروانی کۉرینیبدی. شونده، سلطان رشکچی و اۉز زیرکلیگی‎گه مغرور امیرلرنینگ هوش و فراستیلرینی سینش اوچون اولردن بیریگه، کذکور کاروان قه‎یېردن کېلگنلیگی‎نی معلوم قیلیب کېلیشینی بویوریبدی.

امیر درحال کاروان تامان جۉنب کېتیب، بیر پسدن سۉنگ قَیتیب کېلیب سلطانگه، کاروان "رَی" شهریدن کېلگنینی أیتیبدی.

سلطان امیردن: کاروان قه‎یېرگه کېترمیش؟ دېب سۉره‎بدی. شونده امیر جوابدن عاجز قالیبدی.

کېین، سلطان بو نرسه‎نی بیلماق اوچون ایکّینچی امیرینی ییباریبدی. او اېسه باریب سۉریشتیریب، کاروان هندوستانگه کېتر اېکن، دېب جواب کېلتیریبدی.

کېین، سلطان مذکور امیردن: بو کاروان قنده‎ی متاع و کالالر کېلتیرگن اېکن؟ دېب سۉره‎بدی. امیر اېسه جواب بېرالمبدی.

سلطان اوشبو نرسه‎نی معلوم قیلیش مقصدیده اوچینچی امیرنی جۉنه‎تیبدی. اوچینچی امیر باریب، سوداگرلر ایپک، اطلس، عطریات کبی متاعلرنی کېلتیرگنلیگی‎نی سۉره‎ب بیلیب، سلطانگه کېلیب أیتیبدی.

سلطان اېسه امیردن: کاروان بو یېرده نېچه کون تورر اېکن؟ دېب سۉره‎بدی. لېکن امیر جوابگه عاجز قالیبدی. شونده، سلطان تۉرتینچی امیرنی هم موضوعنی بیلیب آلیش اوچون جۉنه‎تیبدی....

شونداق قیلیب، سلطان کاروان حقیده‎گی هر بیر سۉراغی اوچون بیر امیرینی ییباریشگه مجبور بۉلیبدی!

کېین، سلطان برچه امیرلریگه قره‎ب: اېندی سیزلرنینگ کۉز اۉنگیزده شو ایشنی ایازگه بویوره‎من، دېبدی.

بو ایشلر جریانیده ایازنینگ حضوری یۉق و موضوعدن هم اصلا بېخبر. شونده، سلطان خادملریدن بیرینی چارلب، اونگه ایازنی اۉز حضوریگه تاپیب کېلیشینی بویوریبدی.

ایاز، سلطان حضوریگه حاضر بۉلگنیدن سۉنگ، سلطان اونگه قره‎ب:

-   بار، کېلگن کاروان‎نینگ قه‎یېردن کېلگنینی معلوم قیلیب کېل! دېبدی.

-   کۉز اوستیگه سلطانیم! دېب ایاز تېزده جۉنب کېتیبدی.

بیر مدتدن سۉنگ، ایاز قَیتیب کېلیب، کاروان قه‎یېردن کېلیب، قه‎یېرگه کېتیشی؛ برچه متاعلری؛ نېچه کیشیدن عبارت اېکنلیگی؛ بو یېرده نېچه کون قالیشی؛ سلطانگه هم ساوغاتلر کېلتیرگنلیگی؛ غزنیدن هم بعضی متاعلر ساتیب آلیش نیتی بارلیگی و هکذالر کبی کۉپلب معلوماتنی شو بیر بارگنیده سۉره‎ب آلیب، برچه‎سینی بیرمه-بیر سلطانگه سۉزلب بېریبدی. بو بیلن، ایاز اۉتّیز امیر بیرین-کېتین باریب بجرگن ایشنی بیر مراتبه‎ده‎گینه سۉره‎ب آلیب بشرتیبدی.

شونده سلطان، رشکچی امیرلرگه قره‎ب:

-   اېندی ایاز و اۉزلرینگیز اره‎سیده‎گی فهم و هوش فرقینی بیلگن دورسیزلر، دېب اولرگه طعنه و ملامت قیلیبدی.

هه، عزیز دۉستلر، خدا بېرگن عالی هوش و فراست منه شونداق بۉله‎دی!

مېن دایم ایازنینگ هوش و فهمی‎گه هوس قیلیب، عایله‎ده شو حکایتنی باله‎لریمگه أیتیب بېریب، اولرنی "ایازدن اۉرگه‎نینگلر!"، "سیزلر هم ایازدېک زیرک و سېزگیر بۉلینگلر!" دېب تشویق و ترغیب قیلراېدیم. بلکه مېنینگ شو حرکتلریم طفیلی بۉلسه کېره‎ک، عایله‎ده برچه باله‎لریم، حتی آنه‎لری هم ایازنی اۉرنک آلیب، هوشیار و زیرک بۉلیشگه اینتیلیب قالدیر! نتیجه‎ده، هر بیریگه بیرار ایش بویورگن آدمنی، ایشگه باغلیق اۉنلب میده-چویده سواللرگه کۉمیب تشلر اېدیلر.

قره‎نگ که شو یۉسونده کۉپینچه بیرار ایش بجریلیشی اوچون بېش دقیقه وقت کېره‎ک بۉلسه، اونگه تېگیشلی بېریله‎دیگن سوال و جوابلر 10-15 دقیقه، گاهیده یریم ساعت و حتی که اوندن هم کۉپراققه چۉزیلیب کېتر اپدی!

اېنگ یمانی شو بۉلدی که، بو ینگی عادت طفیلی بجریلیشی جدا شاشیلینچ و ضرور بۉلگن ایشلرگه هم اویده‎گیلر پروا قیلمه‎ی، او حقده اول تورلی سواللریگه جواب آلیب، کېین اونی بجریشگه کیرر اېدیلر.

بو عجایب عادت، بوتون قوم-قرینداشلرگه معلوم بۉلیب، کېزی کېلکنده اولر کۉپینچه بیزنینگ باله‎لریمیزگه ایش بویوریشدن چۉچیب تورر اېدیلر. چونکه ایش بویورگن زهاتی اولرنی اۉنلب بۉلمه‎غور سواللرگه کۉمیب تشلب، حوصله‎لرینی پیر قیلیب، توبه‎لریگه ته‎ینتیریب قۉیر اېدیلر! 

بولردن تشقری، باله‎لریمیز کودکستان و مکتبده هم معلملرینی کۉپ سواللر بېریب، قییناققه قۉیگنلری حقیده هم خبر کېلیب تورر اېدی.

بونی قره‎نگ که، تۉنغیچ اۉغلیمیزنینگ اداره‎ده‎گی همکارلری، أینیقسه اونینگ رئیسی هم قچان که اونگه ایش بویورسه، سناقسیز سواللریگه گرفتار بۉلیب، ایشچنلیگی و قابللیگی‎گه قره‎مه‎ی اوندن زېریکیب، حتی ناراضی بۉلگن اېمیشلر. کېلینیمیز حقیده گپیرمسک هم بۉله‎دی. چونکه او هم آز-ماز شو عادتگه یۉلیققنیدن تشقری بیچاره، اېری‎نینگ سواللری قییناغی‎گه چیدالمه‎ی، هفته‎ده بیر نېچه مراتبه آته‌سینینگ اوییگه قاچیب کېتیشگه مجبور بۉلر اېدی.

کتّه قیزیمیزنی نیمه دېیسیز! اونینگ شو عادتی طفیلی کیاویمیزنینگ جانی بۉغزیگه کېلیب، بیر نېچه بار قَیین آنه‎سیگه کېلیب، خاتینیدن شکایت قیلگن و اونگه بیرآز نصیحت قیلیشینی التماس قیلگن.

بیله‎سیزمی نیمه بۉلگن؟ هه، قَیین‎آنه هم اۉرگه‎نیب قالگن عایلوي عادتگه کۉره، اۉز نوبتیده بیچاره کیاونی سواللر قییناغی‎گه آلیب، قاچیریبدی!

قیزیغی شوکه، کیاویمیز اېندی تۉرت یاشگه کیریب، چیرایلی گپیره‎یاتگن اۉغیلچه‎سینی هم قیزیمیز خودّی شو عایلوي عادت بیلن تربیه‎له‎یاتگنیدن جدّي تشویشده اېکنینی هم قَیین‎آنه‎سیگه أیتیبدی!

بو عذابلردن اۉزیم هم بې‎نصیب قالمه‎گن‎من. لېکن هرحالده، باله‎لریم شونداق سېزگیر و زیرک بۉلیب تربیه تاپگنلریدن قووانیب یوریبمن. اخیر نیمه بۉلسه هم، اولر بویوریلگن هر بیر ایشنی اول ایجینگ-بیجینگی‎گچه بیلیب آلیب، کېین اونی و حتی اونگه تېگیشلی باشقه بیر نېچه ایشنی هم یخشیلب بجریشگه اۉرگه‎نیب قالگنلر-ده!

خوب عزیز دۉستلر! بلکه مېنینگ بو سۉزلریمگه ایشانمه‎ی، اولرنی مبالغه، دېب تورگن سیزلر! اونداق بۉلسه، مېن اۉزیم‎نینگ باشیمدن اۉتگن اۉنلب واقعه‎لردن فقط بیرته‎سینی سیزلرگه حکایت قیلیب بېره‎من. اونی اۉقیب، بلکه سۉزیمگه ایشانرسیز، دېگن اومیدده‎من.

بیرکونی کوتیلمه‎گنده اوییمیزگه مهمان کېلیب قالدی. "مهمان حبیبِ خدا" دېگنلری و مهماننوازلیک رسم-عادتیمیزگه کۉره، اولرنینگ حرمتی‎گه باشقه یېمک-ایچمکلر قطاری، قابلی پلو پیشیریش هم کېره‎ک اېدی، البته.

قره‎نگ که، شوکونی اویده گۉپت قالمه‎گن اېکن. شوباعث، خاتینیم بازاردن تېزده گۉشت کېلتیریش ضرورلیگینی أیتیب، مېندن سۉره‎ی باشله‎دی:

-       آته‎سی، قابلی قیله‎ی می یا که چلو؟

-       قابلی یخشی.

-       کنجد یاغیده بۉلسین می یا بازارنینگ نباتي یاغیده؟

-       کنجدده بۉسین!

-       پیازداغ قیله‎ می یۉق می؟

-       یۉق، پیازداغ ساغلیککه ضرری بار اېمیش!

-       وطنی برنجدن می یا پاکستانیدن؟

-       میلینگیز!

-       زرجامه و مَییزی کۉپ بۉسین می یا کمراق؟

-   البته مهمان بۉلگنده همه نرسه‎سینی یخشیراق قیلیش کېره‎ک-ده خاتین!

-   شونداغ بۉلسه، پسته و بادام هم ساله‎ی می؟

-   بونی اۉزینگیز بیله‌‎سیز!

-   بوغ قزانده پیشیره‎می یا چویَن قزانده؟

-   وای توبه! قیسی قزانده پیشیریشنی هم مېندن سۉره‎ی سیزمی؟!

-   مهمان کۉپ بۉلسه، بوغ قزانده سیغمه‎یدی-ده!

-   مهمانلریمیز تۉرت کیشی. اۉزیمیز و باله‎لریمیزنی هم حسابگه آلینگ!

-   قچانگه تیار بۉلسین؟

-   پېشین نمازیدن کېین، ساعت بیر-بیر یریملرده تیار بۉلسه، یخشی بۉله‎دی.

-   ...؟

-   ...!

اویده باله‎لریمیزدن اېنگ کېنجه‎سی ارسلان بار اېدی. اتفاقاً بو کېنجه‎تاییمیز آپه-اکه‎لریگه نسبتاً زیرکلیک و هوشیارلیکده (ایاز بۉلیشده!) کۉپراق اینتیلووچن و شو بیلن بیرگه، ایش بویوریلگنده جدا هم کۉپ سواللر بېره‎دیگن اېدی. مېن اېسه اونی آلدیمگه چقیریب، کېره‎کلی پولنی بېردیم و بازارگه باریب گۉشت آلیب کېلیشینی بویوردیم.

اۉغلیم: خوب بۉله‎دی آته جان، دېب کېتدی. مېن بۉلسه مهمانلر آلدیگه باریب، اولر بیلن گپله‎شیب اۉلتیردیم. بیر پسدن سۉنگ، ارسلان قَیتیب کېلیب، مېنی ایما بیلن تشقریگه چارله‎دی. مېن مهمانلردن عذر سۉره‎ب تشقریگه چیقدیم. ارسلان سۉره‎دی:

-       آته جان شو حاضر باره‎ی می؟

-       هه اۉغلیم، شو حاضر و تېزده باریب کېل!

-       گۉشت پاده‎نیکی بۉسین می یا قۉی‎نیکی؟

-       پاده‎نیکی بۉسین اۉغلیم!

-       نر بۉسین می، ماده؟

-       ماده‎نیکی تېز پیشمه‎یدی، نر بۉسین-ده!

شو بیلن ارسلان جۉنه‎دی و مېن اېسه ینه مهمانلر آلدیگه باردیم و صحبتیمیزنی دوام اېتتیردیک. هه، مهمان اۉغلی بو ییل لیسه‎نی توگه‎تیب، کانکور بېرماقچی‎لیگینی أیتیب، مېندن قیسی فاکولته‎نی تنلسه یخشی دیر، دېب سۉره‎دی.

شونده مېن اوندن سۉره‎دیم:

-       اۉغلینگیزنینگ سویه‎ و استعدادی قنده‎ی دیر؟

-       یخشی، دوم نمره کامیاب بۉلگن.

-       کورس-مورسگه باریب، تیارلیک آلگن می؟

-       هه، ایکی ییلدن بېری اۉقیب یورگن!

-       اۉزی قیسی رشته‎نی یاقتیره‎دی؟

-       ژورنالیزم‌نی!

-       سیز-چی؟

-       حقوق-دیپلماتیک رشته‎سی.

-       آنه‎سی-چی؟

-       داکتر بۉسین، دېب توریب آلگن!

-       ...؟؟

-       ...!!

انه شونده‎ی قیلیب، اېندیگینه مهماننی آز-ماز "سوال پېچ" قیلیب، قزیب اوچ-تۉرت دقیقه اۉتگچ اېشیکده ینه ارسلان تاپیلدی! مېن بۉلسه ناچار صحبت و سۉراقلریم‎نی قالدیریب، ینه تېزده مهمانلردن عذر سۉره‎ب، تشقریگه چیقدیم.

-       هه اۉغلیم! بازارگه کېتمه‎دینگ می؟ دېب سۉره‎دیم.

-       آته جان گۉشت سویکلی بۉسین می یا لحم؟

-       لحم قیمت، سویکلی بۉسین!

-       یاغلیغ بۉسین می یا یاغسیز؟

-       بیله‎سن-کو، یاغ مېنگه یاقمه‎یدی. شو اوچون یاغسیز بۉسین!

اۉغلیم، خوب بۉله‎دی، دېب نظریمدن غایب بۉلدی. مېن اېسه اۉزیمچه شکر تارتیب: خیریت، گلگی(نوبتده‎گی) سۉراقلردن قوتیلدیم، دېب مهمانلر بیلن اوزیلیب قالگن صحبت موضوعیمیزنی دوام اېتتیردیک. هنوز موضوعگه یخشی کیرمه‎گن اېدیک، اېشیک آستانه‎سیده ارسلان ایکّی قۉلینی پتلونی‎نینگ چۉنتگی‎گه تیققن حالده ینه سۉرره‌‎ییب نمایان بۉلدی.

مېن اېسه اونینگ سۉراقلری باشله‎نیشدن آلدین، تېزده مهمانلردن عذر سۉره‎ب تشقریگه چیقیب، اوندن:

-   هه، سېن حالی‎یم شو یېرده میسن؟ دېب اچیق بیلن سۉره‎دیم. او بۉلسه:

-   حاضر کېته‎من آته جان. شونی بیلماقچی اېدیم، گۉشت پلولیک بۉسین می یا شۉربالیک؟ دېب سۉره‎دی.

-   اې باله، نیمه بلاسن اۉزی! پلولیک بۉسین. مهمانگه آنه‎نگ پلو قیله‎دی، دېدیم اچیق بیلن.

ارسلان اچّیغیم‎گه پروا قیلمه‎ی سۉره‎دی:

-       سان بۉسین می قۉل؟

-       سان بۉسه یخشیراق!

-       ایلیکلی بۉسین می یا عضله‎سیدن؟

-       پاده‎نینگ ایلیک سویگی کته و آغیر بۉله‎دی.

-       قییمه‎لیک آله‎ی می؟

-       یۉق، کېره‎ک اېمس!

-       کۉکتلر(ترکاری) کېره‎ک اېمس می؟

-       همه‎سی اویده بار!

-       مېوه-چی؟

-       او هم بار!

-       نان-چی؟

-       بار!

-       کۉک و فانتا کېلتیره‎ی می؟

-       کېره‎ک اېمس!

-       ....؟؟؟؟

-       ....!!!!

-       اوییمیز آلدیده‎گی قصابدن آله‎ی می یا مندوی کېته‎ ی می؟

-       شونده غضبیم قَینب:

-   اې، نیمه بلا بۉلدی سېنگه. کېچیکتیریب ییباردینگ-کو! تېز بارکه‎نینگ شو می؟! یۉقال کۉزیمدن! تېزده شو یېرده‎گی قصابدن آلیب تېز قَیت، دېب اونگه بقیردیم. او اېسه کۉچه تامان اۉقدېک آتیلیب چیقیب کېتدی.

مېن اېسه چوقور بیر نفس آلیب، اۉزیمنی قۉلگه آلدیم و مهمانلر آلدیگه کیریب گپله‎شیب اۉلتیردیم.

خۉش عزیز دۉستلر! منه هرکونی عایله‎میزده یوز بېره‎دیگن اۉنلب واقعه‎دن و تېزراق توگه‎گنلریدن بیری اېدی. بیر ساعت یا کۉپراق چۉزیلگنلریگه نیمه دېیسیز؟ بلکه اېندی سۉزلریمگه ایشانگن بۉلسنگیز کېره‎ک-اَ؟! 

                                                                                                                                                                      اېسده­لیكلر دېواری!

دېوار دېیلگنده، قنده ی دیر مانع یا كه پناه تاپیش واسطه­سی كبی توشونچه­لر كیشی آنگیده تصویرلنه­دی. در حقیقت، «دېوار» دېگن نرسه قدیمدن بویان آدملر اوچون دشمنلر یورشی گه قرشی قلقان، اۉغریلرگه قرشی مانع و تورلی بلا- قضالرگه قرشی پشت و پناه بۉلیب كېلگن.

بشریت تاریخیده آت قازانگن دنیانینگ عجایباتیدن سنلمیش «چین دېواری» یا كه «برلین دېواری» نی بیله سیز. اولر، نې- نې ماجرالر و جنجاللرنی كۉرمه­گن یا باشدن كېچیرمه­گن دېیسیز. حتی ایكینچی­سی اۉز وظیفه­سینی اُوتَب، ویران قیلیندی و بوگون اونینگ هربیر پرچه خشتی آدملرنینگ اوییده انتیك و قیمتلی تاریخی بویوم صفتیده اسره­ب- اَوَه‎یلب كېلینماقده!

شونینگدېك، یوزلب مشهور قۉرغانلر باركه دېوارلری پاییده مینگلب باتیر ییگیتلر قربان بۉلگن و بات-بات بوزیلیب، قیته دن قوریلگن.

مېن بو یېرده یۉقاریده اېسله­گن دېوارلر، اینیقسه اولر باشدن كېچیرگن ماجرالر حقیده گپیریش نیتیم یۉق. بیراق، دېوارگه تېگیشلی باشقه بیر حیرتلنرلی مسئله حقیده سۉزلماقچی­من.

دېوارلر قدیم زمانلردن انسانلر اوچون ینه بیر مهم وظیفه یا واسطه­نی اۉتب كېلگن. یعنی، اۉتمیشده اجدادلریمیز اۉزلری نینگ تاریخی، خاطره لری، حساب- كتاب لری همده چیزمه اثرلرینی انه شو دېوارلر آرقه­لی كېله­جك نسللر اوچون یازیب، اۉییب، چیزیب قالدیرگن لر. قره­نگ كه، اولرنینگ بو عجایب عادتلری كېله­جك نسللرگه هم مېراث بۉلیب كېلگن.

هه عزیز اۉقووچیلر، اېندی بیلسم باله­لر، یاشلر و گاهیده حتی كته یاشلی­لرنینگ دوچ كېلگن دېوارلر، درختلر، اېشیكلر و ... لرگه اۉزلری نینگ دل ایستكلری، خاطره لری و كۉنگیل كېچینمه لرینی یازیش عادتی انه شونداق اېسكی تاریخ و اۉزاق ایلدیزگه اېگه اېكن!

چیندن هم، حاضرگی كونده تورلی یازو اسبابلری و حتی الكترونیك وسایلی بۉله توریب، آدملر اینیقسه باله­لر و یاشلر بو قدیمگی عنعنه­دن واز كېچالمه­ی توریبدیلر. یشب تورگن دهلیزینگیز دېوارلری، اېشیگی، بلاك و تعمیرلر، مكتب، حتی كه شهرده آدم تاشیب یورگن مۉترلر، قۉیینگ كه كییم- كېچك­لر و باشقه اسباب- انجاملرگه چه آدملر اۉز دل ایستكلرینی یازیب یا تصویری طرزده چیزیب قۉیه دیلر.

دېوارلرده كۉپینچه «مېن سېنی سېوه­من!» دېگن جمله تورلی تیللرده یازیلگنلیگی كۉزگه تشلنه­دی. در و دېوارلر و درختلرده بو یاقیملی جمله­لرنی اۉقیب، كیشی اۉزینی خودی «سېوگی شهری»ده سیر قیلیب، یورگن‎دېك سېزه‎دی!

قیزیغی شو كه، بو یازوولردن دنیانینگ تورلی سینما یولدوزلری، سپورت قهرمانلری و تیملری و باشقه كۉپلب نرسه لرنی بیلیب آلیش ممكن. حیرتلنرلی­سی شوكه، بو عادتدن بېچاره درختلرنینگ تنه سی هم چېتده قالمه­گن. درختلرده كۉپراق آتلر، سنه‎لر و اۉق تېشیب اۉتگن مجروح قلبلر، آقیب تورگن تامچی- تامچی یوره­ك قانی و كۉز یاشی تصویرلرینی كۉره­میز!

قره­نگ كه انسانلر دل ایستكلرینی یازیش اوچون شونچه نرسه لر یېتمه­گن­دېك، اولر حتی كه اۉز بدن لریگه هم یازیب، چیزیب یورگن‎لر!

مېن اۉزیم شهر مكتبلریدن بیریده اۉقیتووچی بۉلیب ایشله­ی­من. خودی باشقه جایلر كبی بیزنینگ مكتبیمیزده هم دېوارلرگه یازیش عادتی (انیقراغی كسللیگی!) بار. لېكن بو قدیمی عادت اۉقووچیلر آره­سیده شوقدر اوج آلیب كېتگن كه، رقابت و بېلله­شوو (مسابقه) گه اَیله­نیب، مكتب اداره­سینی تشویشگه سالیب قۉیگن.

بلكه نیمه بۉلیبدی، بېللشسه بېللشه بېرسینلر، دېرسیز؟

تۉغری، اېندی بو قدیمی عادت نینگ بوتونله­ی آلدینی آلیش قیین، بیراق هرنرسه‎نینگ هم چېگره­سی بار- ده!. بو نرسه بیزنینگ مكتبیمیزده شوقدر كېسكین توس آلدی كه كته پرابلم­گه اَیلندی. بو حقده مكتبیمیزده­گی نرسه‎لر و كۉریلگن چاره- تدبیرلرنی اېشیت­سنگیز، البته حیرتده قاله سیز.

باله لر مكتب دېوارلریده یازگن و چیزگن نرسه لرینی یۉقاتیب تازه­لش اوچون، مكتب دېوارلری هر ایكی كته تعطیل اۉرته­سیده بیر قتله چیرایلی قیلیب بۉیه­لر اېدی. كۉزدن پنه­راق دېوارلر اېسه مكتب اداره­سی تامانیدن اۉقووچیلرنینگ والدینی یاردمیده حتی بیرنېچه قتله بۉیه­لر اېدی. چونكه باشقه دېوارلرگه كۉره بو دېوارلرگه باله­لر كۉپراق یازیب، چیزر اېدیلر.

كاشكی دېوارلرده عادی­راق نرسه­لر یازیلسه اېدی. ایشانینگ، بعضی دېوارلر، اینیقسه كۉز اۉنگیدن پنه­راقده بۉلگن­لریده شونداق جیركنج و اویات­سیز نرسه لر یازیلر و چیزیلر اېدی كه اولرنینگ حتی بیرته سینی اۉقی­سنگیز یا كۉرسنگیز، اویاتدن تېرگه باتیب قالیشینگیز انیق!

قیزیغی شو كه، گاهیده دېوارلرده هزل و مطایبه­لی و كولگو­لی نرسه­لرنی هم اوچره­تیش ممكن؛ مثال اوچون، مېن اۉزیم دوچ كېلگن شونداق هزل لردن بیرینی سیزلرگه اَیتیب بېره­من. بیرآز قۉپال­راق بۉلسه هم، مېنی كېچیرینگلر.

بیركونی تشناب (حاجتخانه) گه باریب اۉلتیرسم، قرشیمده­گی اېشیككه میده خط بیلن یازیلگن اېكن: «لطفاً اۉنگ گه قره­نگ!» تېزده اۉنگ دېوارگه قره­سم، بو جمله یازیلگن اېكن: «كېچیرینگ، سۉلگه قره­نگ دېماقچی اېدیم!» حیرت بیلن سۉلگه قره­دیم و بو جمله نی اۉقیدیم: «اگر ممكن بۉلسه، آرقه­نگیزگه هم بیر قره­ب قۉیینگ!»

اِی، بو نیمه كۉرگیلیك بۉلدی، آدملر بیلن هم شونداق مزاح قیله­دی می كیشی؟ دېب، اچیغیم كېلیب اۉلتیردیم! بیراق انسان ذاتی هرقه­له­ی قیزیقووچن و سینجكاو- ده! شو سینچکاولیك حسی مېنی قۉیرگه قۉیمه­ی، بو مزاح­دن قنچه اَچینیب تورگن بۉلسم هم، اصل ایشنی اونوتیب، سېكین اۉگیریلیب آرقه دېوارگه كۉز تیكدیم. دېوارگه جدا میده و زۉرغه اۉقیله دیگان خط بیلن: «نیمه گه مونچه هریاققه قره­ی­سیز، تینچ­گینه ایشینگیزنی قیلسنگیز بۉلمه­یدی می!» دېب، یازیلگن اېكن!!

شونده، هم كولگیم توتدی، هم اچیغیم كېلیب، مزاح قیلگن آدم گه لعنت لر اَیتدیم.

باشقه بیر یېرده عجایب یازوولرنی كۉردیم. كیم دیر دېوارگه میده خط بیلن «مېن ... نی سېوه­من!» دېب، یازگن اېكن. باشقه بیركیشی اونینگ تگیگه: «نامعقول قیله­سن!» دېب، یازیبدی. اوچینچی آدم اېسه اولرنینگ تگیگه قیسقه چه قیلیب: «بی­ادبلر!» دېب، یازیب قۉیگن. تۉرتینچی كیشی اولرگه نسبتاً هوشلی­راق یاكه كته یاشلی­راق میكن، چیرایلی خط بیلن: «دېوارگه، اینیقسه تشنابده یازیش احمق­لرنینگ ایشی!» دېب، یازیب قۉیگن! بېشینچی آدم اېسه، غضبی قَینب: «اۉزینگ هم احمق سن، چونكه اۉزینگ هم یازیب سن!» دېب، یازگن! آلتینچی­سی اېسه قیسقه چه: «سېن هم!» دېب، یازیب قۉیگن! اېنگ قیزیغی آخرگی آدم نینگ یكونلاوچی یازووی اېدی: «دېوارگه یازگن همه­میز احمق و بی­ادب­میز، والسلام!» دېب، یازیب قۉیگن اېدی!

خلص، مكتب دېوارلری انه شونداق عجایب سۉزلر، اینیقسه عشقی عبارتلر و شعرلردن تۉلیب تاشگن اېدی. حتی مېز و چوكی­لر و باشقه اۉقوو اسباب- انجاملری برچه- برچه سیگه باله­لر تورلی- تومن دل ایستك لرینی یازگن اېدیلر. 

مكتب­نینگ تورلی مسئله و پرابلملری اوچون دایر قیلینه­دیگان «اۉقیتووچیلرمجلسی»­ده دېوار­لرده­گی یازوولر مسئله­سی اېنگ مهم و دایمی مسئله­لردن بیری صفتیده بحث گه قۉییلر اېدی. چونكه، بو عادت، نه یلغوز كمه­ی­­مس اېدی، بلكه كون سایین یۉقیملی كسللیك سینگری كېنگ ترقلماقده اېدی. بو نرسه اېسه، مكتب اداره سینی تشویش­گه سالگن اېدی.

اداره بویروغی بیلن، ییل دوامیده هركون و هرساعت صنف لرده باله لر بیلن توشینتیریش ایشلری آلیب باریلر اېدی. لېكن، بو حركتلرنینگ بیرارته­سی هم بو مشكل نی حل اېتیشده یاردم بېرالمس اېدی. و همه نرسه آخرده، مكتب دېوارلرینی قیته بۉیَش گه باریب خلاصه بۉلر اېدی.

كېین خبر بۉلسك، بو نرسه یكه بیزنینگ مكتبیمیز مشكلی اېمس اېكن، بلكه دېیرلی برچه مكتب­لرده اوشبو مشكل بېداد قیلر اېكن!

بیركونی اوشبو مسئله و اونینگ یېچیمی حقیده اۉیلب، مېنگه عجایب بیر فكر تاپیلدی. فكریم اگر عمل گه آشیریلسه، بیز مكتب دېوارلری و اسباب- انجام لرینی بو «مدهش آفت» دن قوتقه­ریب، باله لرنی هم اداره قیله آلیشیمیز ممكن بۉلر اېدی.

مېنینگ بو عجایب فكریم گه كۉره، مكتب­نینگ بیر چېتیده علیحده بیر دېوار (تقریباً 5 متر اۉزونلیك و 2 متر بلندلیكده) قوریب، ایكی تامانینی اپپاق بۉیش لازم اېدی. كېین اېسه، برچه اۉقووچیلرنی تۉپلب، مكتب مدیری طنطنه­لی بیر صحبت آرقه­لی باله­لردن، بوندن بویان هرنرسه یازماقچی بۉلسنگیز باشقه دېوارلرگه اېمس، بلكه فقط شو ینگی دېوارگه گینه یازینگلر دېب، اَیتیشی كېره­ك اېدی.

اۉزیمچه بو فكر انچه معقول و توزوك كۉریندی. چونكه، بیر تاماندن دېوارلر باله­لرنینگ یازوولریدن قوتیلر اېدی، باشقه تاماندن بیز برچه دېوارلرنی اېمس، بلكه فقط شو دېوارنی بۉیه­سك، ارزان­راق و آسان راق بۉلر اېدی. نتیجه ده، انچه مبلغ تېجه­لر اېدی.

اویده كېچه سی بیلن فكریم نی یخشیلب و هرتامانلمه اۉیلب چیقدیم. اېرته­سی مكتب­گه مدیر بیلن اوچره­شیب، بو حقده گپلشدیم. بو فكر مدیرگه هم جدا معقول بۉلدی. او، درسدن سۉنگ درّاو اۉقیتووچیلرنی مجلس گه چقیردی.

اۉقیتووچیلر مجلسی هم بیر آواز بیلن مېنینگ فكریم­نی معقوللب، دېوارگه اېسه «اېسده­لیكلر دېواری» دېب، آت قۉیدی. شونینگدېك، مجلس اېرته­نینگ اۉزیده­یاق دېوارنینگ قۉریلیش ایشلری باشلنسین دېب، فیصله قیلدی.

مكتب دېوارلرینی باله­لرنینگ خنك و یاقیمسیز یازوولریدن قوتقه­ریش هیجانی شوقدر كوچلی اېدی كه، دېوار بیركونده قوریلیب، اونینگ تیپه سیده «اېسده­لیكلر دېواری» دېب، چیرایلی لوحه هم اۉرنه­تیلیب قۉییلدی. دېوار قرشی­سیده چیرایلی گللی گلدانلر و بیانیه بېروچیلر اوچون خطابه مېزی و میكروفون هم كېلتیریب قۉییلدی. «اېسده­لیكلر دېواری» نینگ ایشلری توگب، رسماً افتتاح قیلیش اوچون تیار اېدی.

اېرته­سی مدیر، سرمعلم­لر، برچه اۉقیتووچیلر و اۉقووچیلر «اېسده­لیكلر دېواری» آلدیده تۉپلندیلر. همه­نینگ یوره­كلری هیجاندن تۉله اېدی. لېكن اكثریت اصل موضوع نیمه­لیگی­نی بیلمس اېدیلر. شونده، مدیر خطابه مېزی آرقه سیگه باریب، جرنگلی سېس بیلن چېرتیب- چېرتیب سۉزله ی باشله­دی: 

«حرمتلی همكارلر و سېویملی اۉقووچیلر!

بیز بوگون بو یېرده مثلی كۉرینمه­گن عجایب اېزگو بیر ایش اوچون تۉپلنگن­میز. بیز بوگون، بوتون مملكتیمبزده یگانه سنلمیش «اېسده­لیكلر دېواری» نی اوچ رنگلی تسمه (فیته) قیرقیشی بیلن، رسماً سیز عزیز اۉقووچیلر اختیارینگیزگه قۉیه­میز. (گولدوراس قرسكلر!)

بو «اېسده­لیكلر دېواری» برچه­لرینگیز اوچون سېویملی بۉلیب قالیشی­گه ایشانچیم كامل. منه شوكوندن باشلب، سیز مكتبینگیزنینگ باشقه دېوارلری، همده مېز و چوكی­لریده یازیشنی ترك اېتیب، ایسته­گن نرسه­لرینگیزنی فقط منه شو دېوارگه یازسنگیز یخشی بۉله دی. بو دېوار سیز عزیز اۉقووچیلرنیكی. سیز عزیزلر بوندن كېین دل­ایستكلر و خاطره­لرینگیزنی، سیز اوچون قوریلگن و باشقه هېچ بیر مكتبده مثلی كۉرینمه­گن انه شو دېوارگه یازیب، باشقه دېوارلر و مېز و چوكی و اېشیك­لرنی پاكیزه اسره­سنگیز، هم دلینگیزده­گی گپلرینگیز اَیتیله­دی، هم پیاملرینگیزنی ایسته­گن كیشینگیز اۉقییدی، هم مكتبینگیز برچه مكتبلر آره­سیده تازه لیكده نمونه بۉله دی. ساغ و امان بۉلینگلر!» (گولدوراس قرسكلر)

كېین، اۉقیتووچیلردن اېنگ كېكسه­سیگه نوبت بېریلدی. او كیشی هم اۉقووچیلرنی بو عجایب ینگی­لیك بیلن چین كۉنگیلدن قوتلب، «اېسده­لیكلر دېواری» نی اۉقووچیلرگه حكومت و اداره تامانیدن یخشی بیر ساوغه و اولرگه كۉرسه­تیلگن غمخوارلیك بېلگی سی دېب، همه لرینی بوندن بویان فقط شو دېوارگه گینه یازیشگه اونده­ب، ترغیب ایتدی. اونینگ سۉزلری هم گولدوراس قرسكلر بیلن یخشی قرشی آلیندی.

اوندن كېین، ایلگریدن تیارگرلیك كۉریب تورگن اۉقووچیلردن بیریگه نوبت بېریلدی. او هم اۉز نوبتیده مكتب اداره سینینگ اوشبو خیرلی ایشی نی قدرلب، مكتب اداره سیگه برچه تېنگداش­لری تامانیدن چوقور تشكر و منتدارچیلیك بیلدیردی و بوندن بویان هېچ قچان مكتب دېوارلریگه یازمسلیك نی و فقط «اېسده­لیكلر دېواری» گه دل ایستك لرینی یازیشگه وعده بېردی. اونینگ صحبتی برچه لر تامانیدن قیزغین و گولدوراس قرسكلر بیلن قرشی آلیندی.

اوندن سۉنگ، مدیر، مېن («اېسده­لیكلر دېواری» مخترع سی صفتیده!)، اېنگ كېكسه اۉقووچیلردن بیری و حالیگی سۉزگه چیققن اۉقووچی بیلن بیرگه­لیگده اوچ رنگلی تسمه­نی كېسیب، دېوارنی افتتاح قیلدیك و ییغین گولدوراس قرسكلر و باله لرنینگ قی – چوولری بیلن توگب، برچه اۉقتیووچیلر و اۉقووچیلر اۉز صنفلریگه كېتدی.

اۉشه كوندن باشلب، باله­لر «اېسده­لیكلر دېواری» گه یازیشگه كیردیلر و دېوار اولر اوچون مكتبده­گی اېنگ سېویملی نرسه­گه اَیلندی. اېندی باله لرنینگ دېیرلی برچه­سی انه شو دېوارگه یازر اېدیلر. بیراق، بیر سبد ته نېچه قوربقه نی سقلب توریش قیین بۉلگنی دېك، گاهیده بعضی باله­لر اېسكی عادت طفیلی «اېسده­لیكلر دېواری» دن تشقری، مكتب­نینگ باشقه دېوارلریگه هم یازیب تورر اېدیلر. بیراق، یا اۉزلری یا كه اۉرتاقلری آرقه­لی توشونیب، قیتیب یازمس اېدیلر.

شونداق قیلیب، مكتبیمیز كته موفقیتگه اېریشیب، دېوارلر اېسه یازوولر آسیبیدن قوتقَریلدی. لېكن، كۉپ اۉتمه­ی كوتیلمه­گن بعضی بیر قیین­چیلیكلر تاپیلدی. جمله­دن، باله­لر دېوارنی بیر- ایكی هفته ایچیده یازوولر و رسملردن تۉلدیریب قۉیر اېدیلر. مكتب اداره­سی اېسه، دېوارنی قیته بۉیش­گه مجبور بۉلر اېدی. بیراق، هر قه­له­ی بونگه اونچه پول كېتمس اېدی.

باریب- باریب «اېسده­لیكلر دېواری» باله­لر یازولری اوچون تارلیك قیلیب، باله­لرنینگ شكایت و ناراضلیك­لری چیقه باشله­دی! شونده، اۉقیتووچیلر مجلسی نینگ فیصله­سیگه كۉره دېوارنینگ اۉزون لیگی 8 متر و بلندلیگی اېسه 5/2 مترگه یېتكزیلدی! بیر مدت اۉتیب، مكتب اداره­سی ینه دېوار اۉزونلیگی­نی 10 متر و بلندلیگی نی اېسه 3 مترگه یېتكزیش گه مجبور بۉلدی!!

هه عزیز دۉستلر! اۉقووچیلریمیز اۉته اشتیاق بیلن «اېسده­لیكلر دېواری»گه قنداق بۉلمه­سین، بیرار نیمه یازیش اوچون جنب و جۉش­گه كیریب قالدیلر. قیزیغی شو بۉلدی كه، اېندی دېیرلی برچه اۉقووچیلر بو ایشده قتنه­شیش اشتیاقیده توشیب قالدیلر. حالانكه، ایلگری فقط بعضیلری دېوارلرگه یازیب، كۉپلری اېسه آدابنی رعایه قیلیب، یازمس اېدیلر. اېندی بۉلسه، ینگی دېوار گه یازیش، اولر آلدیده قنداق دیر بورچ یا كه فخرلنووچی بیر ایش صفتیده اعتبار كسب اېتگن اېدی!

دېوارنینگ اینگ بلند قسمیده یازیش هم باله­لر اوچون فخرلی بیر ایش اېدی. شو باعث، دېوار بلندلیگی اوچون بیریسی ایكینچی سینینگ یېلكه سیگه چیقیب، دېوارگه یازر اېدی. بو قلتیس ایش اېدی، البته. چونكه هرهفته، دېوارنینگ اېنگ یوقاری سیگه یازماقچی بۉلیب چیققن باله لردن بیر نېچه كیشی­سی او یېردن ییقیلیب، قۉل- آیاقلری چیققن یا كه سینگن هم اېدی. لېكن بونگه قره­مه­ی، «اېسده­لیكلر دېواری» برچه اۉقووچیلر اوچون سېویملی دېوار بۉلیب قالیب، اولرنینگ یازیشلری همان دوام اېته بېردی. بونی قره­نگ كه، بو اشتیاق حتی مكتب­نینگ اېنگ كېكسه چپراسی­ سیگه هم تاپیلیب، بیر كونی او، باله لرگه پول بېریب، اۉز اېسده لیگینی اېنگ یۉقاریگه یازدیرگن اېكن!!

 دېوار اۉزی نینگ تورلی بویاقلرده اېگری- بوگری (كج و پېچ) یازیلگن خطلری و رسملری بیلن اۉزاقدن كۉرگن كیشی نظریده خودی بیر عجایب نایاب «كوبیسم» اثری دېك بۉلیب كۉرینر اېدی! 

كونلرنینگ بیریده ادبیات اۉقیتووچی­لریدن بیری یانیمگه كېلیب سۉز آچدی. اونینگ اَیتیشیچه، بو ینگی دېوار گۉیا باله­لرنینگ شعر و ادبیات گه بۉلگن اشتیاق و قیزیقیش لرینی آشیرگن اېمیش!

قنداق دېب، سۉره­گنیم ده، او دېدی: بعضی اۉقووچیلرگه «اېسده­لیكلر دېواری» الهام بېریب، شعری استعدادلرینی جنبش­گه كېلتیرگن. اولر آز- ماز شعر یازیشگه اورینه باشله­گن­لر. كمچیلیك­لریگه قره­مه­ی، خدا خواهلسه، كېله­جكده بو دېواریمیز بركتیدن یخشی شاعرلر یېتیب چیقیشی ممكن! منه اولردن بیری مونداق یازیبدی:

مېن اېسده­لیكلر دېواری نی سېوه­من

اونگه اَیتگن شعرلریم نی یازه­من!

منه بو بیتنی هم دېوارنینگ آرقه تامانیگه كیم دیر، یازگن اېكن:

مېن بیر قیزنی كۉپدن بېری سېوه­من

دایم اونی ایزلب- ایزلب یوره­من!

قره­نگ كه، بو دېواردن نې- نې نرسه­لر چیقمه­یدی!

بیركونی مېن و اۉقیتووچی همكارلریمدن بیری گپ­لشیب، قدم اوریب باره­یاتیب، بیر وقت قره­سك «اېسده­لیكلر دېواری» آلدیگه یېتیب باریب­میز. دېوار تېگره­گی یازیب تورگن باله­لردن گاوجوم اېدی. بیر نېچه كیشی اۉرتاقلری نینگ یېلكه­سیگه چیقیب، دېوارنینگ اېنگ تیپه قسمی­گه نیمه­لرنی دیر یازماقده اېدیلر. باله­لر بیزنی كۉرگچ جنبش­گه توشیب، بیر عده­لری دېواردن اوزاق­لشماقچی بۉلدیلر. شو جریانده یۉقاریده یازیب تورگن باله­لر شدت بیلن بیزنینگ اوستیمیزگه توشیب، همه­میز بیرگه ضرب بیلن یېرگه یېقیلدیك. مېن اۉنگ قۉلیم­نینگ بیلَگیده قتیق آغریق سېزدیم. حالیگی صحبتداش همكاریم قۉلتیغیمدن اوشلب مېنی اداره گه آلیب باردی. قۉلیم نینگ بیلک قسمی انچه شیشیب، آغریغی هم كۉپه­یگن اېدی. شونده مدیر و همكارلر: «بو اۉزینگیز اېككن درخت نینگ چوچوك مېوه­سی!» دېب، هزل قیلیب، مېنی تېزده شكسته­بند اوستاگه جۉنتدیلر!

شونده­ی قیلیب، مېن بیر- ایكی هفته قۉلیم بۉینیم­گه آسیلگن حالده مكتب­گه باریب- كېلیب، وظیفه بجرراېدیم و همكارلر و شاگردلرنینگ اۉتكیر كنایی سۉزلرینی هم اېشیتر اېدیم. بیراق مېن اۉز اختراعیمدن جوده خرسند و ممنون اېدیم!

كۉپ اۉتمه­ی، بیزنینگ دېواریمیز دانگی (شهرتی) محله­میز و باشقه مكتب­لرگه­چه ترقلدی. اَیریم مكتبلر اوندن اۉرنك آلیب، اۉزلری هم شونگه اۉخشش دېوار قوریب، مكتب دېوارلرینی خنك یازوولر و رسملردن نجات بېریشگه اېریشدیلر. حتی مكتب­لر آره سیده چیرایلی و شكوهلی «اېسده لیكلر دېواری» قوریشده بېلله­شوو و رقابت اویغانگن اېدی! نیمه بۉلسه هم، برچه مكتبیمیز اهلی «اېسده­لیكلر دېواری» دن ممنون و خرسند همده او بیلن فخرلنر اېدیلر. بو دېوار بیلن بیز بیر تاماندن اۉقووچیلریمیزنینگ كۉنگلی نی آلیب، باشقه تاماندن مكتبیمیز دېوارلرینی خنك یازوولر آفتیدن قوتقردیك!

 انصاف بیلن اَیتگنده، بیزنینگ دېواریمیز هم اۉزی نینگ بجره­یاتگن وظیفه­سی و خدمتی اوچون دانگ تره­تگن تاریخی دېوارلردن كملیگی یۉق دېسك، مبالغه بۉلمسه كېره­ك!!

تاشکینت- 2003

                                                                                                                                                               بیز، نېگه اوروشه‌میز؟!

قدیم زمانلرده "اوروشتو" آتلی بیر یورت بار اېکن. بو یورت‌نینگ اولوسی خودّی ارباغ اورگندېک، اۉز ارا یا قۉشنیلر بیلن دایم اوریشر اېکنلر. بیر لحظه هم اولر جنجالسیز یا اوروش‌سیز یشه‌ی آلمس اېکنلر. اېر-خاتینلر؛ اکه-اوکه‌لر؛ آپه-سینگیللر، خاله-عمه‌لر، جیه‌ن-ابه و تغه‌لر، دکاندارلر خریدارلر بیلن، ملا امام مقتدیلر بیلن، او قۉشنی بو قۉشنی بیلن، او کوچه بو کوچه بیلن، او قیشلاق بو قیشلاق بیلن، او گروه بو گروه بیلن و ... دایم تورلی نرسه‌نی بهانه قیلیب اوروشیب، اۉزلرینی افگار و یره‌لی قیلیب، حتی اۉلدیرر اېکنلر و اوی-جایلر و یورتلرینی آستین-اوستین قیلیب بوزر اېکنلر. قیسقه‌سی، اولر اوروشگه خودی ناس، چیلیم، چرس و تریاک معتادلریدېک معتاد بۉلیب قالگن اېکنلر! 

شو باعث، او یورت‌نینگ یریم اولوسی چۉلاق، کچل، بدنی جَغزی-جَغزی، یَمَلگن، عصبلری بوزوق، تورموشلری جدا یمان و یورتلری اېسه ویران، قالاق و قشّاق اېکن.

 اوروش طفیلی هرقیشلاق‌نینگ تورلی رنگلی بیراغلر هیلپیره‌ب تورگن قبرستانی بار اېکن. اوروشلرده کۉپ آدمی اۉلیب، شهیدلری کۉپ بۉلگن قیشلاق یا شهر بیز "شهیدپرور"میز، دېب اۉزگه‌لرگه کۉره کۉپراق فخرله‌نیب یورر اېکنلر. اولر، قبرستانلرینی مرمر تاشلر و کۉپ بیراغلر بیلن بېزه‌تیب، بشقه‌لرگه کۉز-کۉز قیلر اېکنلر! 

 اوروشلرده کیم که شدادلیک قیلیب، قنچه اشدّی اوروشیب، قنچه کۉپ بوزغونچیلیک قیلگن بۉلسه، اۉشنچه باتیر و قهرمان سنه‌لر اېکن! شو اوچون یورت، ولایت، شهر، قیشلاق، قۉیینگ که حتی هرکوچه‌نینگ اۉزیگه یره‌شه میده یا کته، مشهور یا عادی قهرمانی بار اېکن. تیریکلر قهرمانلرنی حرمت قیلیب، حتی اولرگه سیغینر اېکنلر! 

بشقه یورتلردن کېلیب کۉرگن یا که اېشیتگن آدملر، "اوروشتو" یورتی آدملری‌نینگ اوروشقاقلیک‌ و قیلمیشلری گه حیران قالر اېکنلر. بیرکونی اوشبو یورتگه کېلگن مسافرلردن بیری سینچکاولیک یوزه‌سیدن، تجربه‌لی و بشقه‌لردن کۉره کۉپراق کۉیلک ییرتگن و اوروش-جنجاللرنی کۉرگن بیر چال بیلن اوچره‌شیب، "اوروشتو" یورتی آدملری‌نینگ اوروشقاقلیک عادتی نینگ سببی‌نی سۉره‌بدی.

چال اېسه: بونینگ داستانی جدا اوزون، اِیلدیزی قدیم اۉتمیش تاریخیمیزگه باریب تاقیله‌دی، دېبدی.

توریست بۉلسه: بېملال لطف اېتیب سۉزلب بېرینگ، مېنینگ وقتیم و قیزیقیشیم کۉپ، دېبدی.

شونده چال موضوعنی شونداق شرحلشگه باشلبدی:    

- کۉپلر اۉزینگیزگه اۉخشب، "بیز نېگه اوریشه‌میز؟" دېگن سۉراقنی بیزلرگه بېره‌دیلر. 

مېن اۉزیم کۉپ چاغلرده شو سۉراقنی اۉزیمگه هم بېریب، بو حقده تورموش شرایطیدن آلیب، اجتماعی توزوم و نهایت تشقی عامللرگچه یېتیب بارگن‌من. لیکن بو نرسه‌گه آدملرنینگ پسکولوژیسی نقطۀ نظردن قره‌لگنده، عجایب قیزیق نرسه‌لرنی هم بیلیب آلیش ممکن اېکن. 

قنداق؟ دېگنده، اصلیده اوریشقاقلیک و اوریشتیرماق قابلیتی بیز مردم نینگ قانیمیزده بار، دېب اۉیله‌یمن.  

مېن اۉزیم، اۉشه عجایب دورنی یخشی اېسله‌یمن. بېش-آلتی یشرلیگیمیزده، بیز بله‌لر چومالی(مورچه)لرنی اوریشتیرر اېدیک! اینیقسه آت‌نینگ اېگریگه اۉخشش کته‌راق بیر توری عجب هم اوریشر اېدی-ده! بیز اۉشه چومالیلرنی  "آت مورچه" دېب أیتر اېدیک. 

قره‌نگ جدا قیزیق، بیز بله‌لر دلیلی حاضر مېنگه قرانغو بۉلگن قنداق دیر چل و مهارتلر بیلن تینچ-تاوو و ایناق یشب یورگن انه ‌شو بیچاره چومالیلرنی ایکیته‌سینی توتیب آلیب، اوریشتیرراېدیک. بولر ازّانچه یاووز بۉلیب، بیر-بیری بیلن قتّیق آلیشیب، اوروشر اېدیلر. حتی بیری نینگ قۉلی اوزیلسه، بشقه‌سینینگ ایاغی اوزیلر اېدی! بیراق بو معیوبلیک و یره‌له‌نیشگه قره‌مه‌ی، اولرنینگ بیری اۉلگونچه اوروش دوام اېتر اېدی. بیز بله‌لر بۉلسه، قووناق حالده مزه قیلیب تماشا و وقتی چاغلیک قیلر اېدیک!

بو اوروشقاق چومالیلرنی تینچ یشب یورگن خیلیگه قۉشیب، اۉز حاللریگه قۉیگنیمیزده اېدی، قره‌نگ که هیچ جنجال قیلمسدن قۉشیلیب، تینچگینه یشب کېته ‌بېرردیلر! درواقع، اولرنینگ اوروشیگه بیز سببچی اېدیک! 

لیکن بو مهارتیمیزگه قره‌مه‌ی، تورلی سببلرگه کۉره، جمله‌دن مېنی چومالیم اوردی، سېنیکی قاچتی، دېب اۉزیمیز هم اول اچّیق اوستیگه میدانده‌گی بیچاره چومالیلرنی باسیب لیش قیلیب، کېین بیر-بیریمیز بیلن اوروشیب، آغیز-بورنیمیز قانب، افگار بۉلر اېدیک!

انچه اولغه‌ییب، یاشیمیز اۉنلردن آشگنده، اۉروشتیره‌دیگن نرسه‌میز هم اۉرنینی کته‌راققه بۉشتدی. یعنی بیز اېندی چومالیلر اۉرنیگه بودنه‌لرنی باقیب، اوروشتیره‌دیگن بۉلدیک. هه، یم-یشیل دله و بوغدایتولرنینگ ایچیده قووناق و اېرکین سَیره‌ب یورگن بیچاره بودنه بیز آدملرنینگ قۉلیگه توشگندن سۉنگ، کونلر و هفته‌لر اۉتیب، باشی یاپیق قب-قرانغو یېر، کۉپینچه قۉلده تېرلب یشب، نهایت عصبی، اوروشقاق و اینیقسه هم‌جنسیگه اۉته قرشی یاووز بودنه‌گه أیله‌نر اېدی. اېندی اصل تماشا باشله‌نر اېدی. ایکی اوروشقاق بودنه‌نی قرانغو قفسی (سلولی)دن میدانگه قۉیبېریلیشی بیلن‌آق، همجنسی‌گه یوریش قیلر اېدی!

قیزیق اېدی، دشت و دله‌لرگه اېرکین اوچیب یورگن قوش، بوتونله‌ی منقورت(قُول، غلام) و اوروشقاق موجودگه اۉزگه‌ریب، اصلا اوچیب کېتیب اېرکین بۉلیش یا اۉریشمسلیک فکریده اېمس اېدی. اولر بیر-بیریگه تشله‌نیب، شرته‌لر اوریب، قانگه بۉیه‌لیب، بیرته‌سی یېنگلیب قاچگونچه اوروشر اېدیلر...

   هه جناب مهمان، شونداق قیلیب بیز تغین اۉسیب، اوروشتیریله‌دیگن ذاتلریمیز هم کته‌راغی‌گه المه‌شیلدی. یعنی ککلیک و خۉرازنینگ تربیه‌لش و اوروشتیریشی گه اۉتدیک. خودّی بودنه کبی بولرنی هم بیرینچیدن اېرکینلیکدن محروم قیلیب، ککلیکنی قفس‌گه تشلب، خۉرازنی اېسه ایاغیدن باغلب قۉیدیک!

بیر مدتدن سۉنگ، بولر اوروشگه تیار بۉلیب، میدانگه چیقه‌ریلر اېدی. بیزنینگ تربیه‌ قاعده‌میز اوروشقاق بۉلیشده شونچه‌لر عالی اېدی که، اولر اۉلگونچه هم کۉپینچه قاچمس اېدیلر. یوزلری قان بۉلیب، کۉزلری قان بیلن بېرکیلیب قالردی. کېین اېگه‌سی آغیز سووی یا که ایسّیق سوو بیلن تازه‌لب، اوروشگه دوام اېتتیریلگن پیتلرنی کۉپ کۉرگنمن. حتی خۉراز یا ککلیک ایاغی نینگ پیخی سینیب کېتگنیده، ایاغیگه یسَمه پیخ باغلب، تغین اوروشگه سالینگنی‌نی هم اۉز کۉزیم بیلن کۉپ یۉله کۉرگنمن، دېسم مبالغه اېمس....

ینه بیرآز اولغه‌ییب، خۉرازدن کوچیککه (اِیت) اۉتیله‌دی. قره‌نگ که کوچیک‌بازلر تورلی نسللر اره‌سیدن اېنگ آلغیر و قاپه‌غانینی ایزلب تاپیب، اونی اوروش اوچونگینه تربیه‌له‌یدیلر. تاپگن-توتگنلرینی اِیتگه یېدیریب باقیب، اونی اشدّی آلغیر و اوروشقاق موجودگه أیلنتیره‌دیلر. حتی بعضیلر، یخشی قانخور جنگری کوچیک بۉلیشی اوچون اونگه سۉییلگن مال نینگ قانینی هم ایچیره‌دیلر!...

اولغه‌ییش تغین دوام اېتیب، اېسلب اۉتیلگن اوروشقاق حیوانلر قطاریگه قۉچقار و تېوا هم کیره‌دی. اولوسېمیز بولرنی هم چیرایلی قیلیب تربیه‌لب، بیر-بیری بیلن اوروشتیره‌دیلر. تېوا اۉشه اېگری-بوگری هیبتلی گوده‌سی بیلن خودی حاضرگی "کچ کوره‌شی"نینگ هیبتلی و یۉغان پالوانلری کبی بیر-بیری بیلن آلیشیب، تماشا کۉرسه‌تر اېدی... 

انه گپ شونداق. اولوسېمیز تۉغیلگنیدن اۉلگنیگچه، تورلی حیوانلرنی اوروشتیریش بیلن بیر کېزده، اۉزلری هم اوروشیب کته بۉله‌دیلر. اېندی بو نرسه نسلدن-نسلگه اۉتیب تکرارله‌نیب، اولرنینگ قانیگه سینگیب، ارثی عادتلریگه أیلنگن، دېسم ایشانه بېرینگ! حتی اېندی توغیلگن چقه‌لاقلر هم انه شو میراث طفیلی آنه‌لری‌نینگ کۉکره‌گینی تینچگینه اېممه‌یدیلر. اولر قنداق دیر غور-غور سېسلر چیقه‌ریب، گاهیده تیشلب، آنه‌لری‌نینگ فریادینی چیقه‌ریب اېمه‌دیلر!!

بازار-آچارلر، کوچه-کویلر، دفتر-دېوانلر، اوی- قیشلاقلر، مکتب-کودکستانلرده دایم جنجال و اوروش کۉره‌سیز. شونده، درحال ۵-۱۰ کیشی بیکار و حتی ایشی بار تماشاچی و دلالتچی هم تاپیلیب اولرنی خودی کوره‌ش معرکه‌سیدېک اوره‌ب آلیب، تماشا قیله‌دیلر.

-  شونداق پیتده اۉشه دلالتچی یا تماشاچیلر اولرنی أییرسه‌لر بۉلمه‌یدی می؟ دېب سۉره‌دی مسافر.

-  یاغ اې... نیمه دېیسیز. اولر مداخله قیلگنده اوروش الوی خودی پترول سېپیلگندېک کوچه‌یه‌دی!

-        قنداق بۉلیب؟!

-  ایکی کیشی جنجالچی‌نینگ بیر کیشی اره‌سیگه کیریب، بیریگه:

-  اوکه‌م، اوزیزدی بیرآز باسینگ. نېگه بیکارگه اوروشه‌سیز! دېسه بۉلدی. چونکه قرشی تمانی اونی ملامت و گناهکار بیلیب، تاباره اونگه تشلنه‌دی. اېندی اگر اۉشه مصلح کیشی بو تشلنگن آدم‌نینگ آلدینی تۉسیب، منه‌گی(زنخی)نی اوشلب: اکه‌جان اوروشمنگ، شیطانگه لعنت دېنگ، دېسه بار می. او بشقه‌سی دراو حریفینی گناهکار بیلیب، اونی سۉکیب اورماقچی بۉله‌دی!

قره‌نگ که عادی أیتیشمه، کېین کته بیر اوروشگه أیله‌نیب، آدملر افگار، ایشلری چتاق بۉلیب، گاهی حتی اۉلیشی هم ممکن.

شونینگ اوچون، قدیم-قدیم زمانلردن حالیگچه اوروشقاقلیک، یقه‌لش و بوزمه‌کارلیک بیزگه ارثی و یوقیملی عادت یا کسللیک سینگری نسلدن-نسلگه اۉتیب کېلگن و کېله‌جک نسللرگه هم اۉتیب باریشی انیق. حتی بو عادتی‌بیزگه همده "شهیدپرور"بیز، دېب فخرله‌نیب هم یوره‌بیز. منه یورتی‌بیز آتی هم "اوروشتو" یعنی اوروشلر جایی یا یورتی،‌ دېب اتلگنی هم بیچیز اېمس.

 برادر! اولوسېمیز ایچیده اوروش الوینی یاقماق اوچون اۉزلریده یېترلی برچه شرایط بار. فقط ایچکری یا که تشقریدن میده‌گینه بیر اوچقون یا توتشتیریق تشلنسه، بۉلدی! منه، "سیز تمان قولوخ دیوار" یاتلر انه شو مشئوم عادتیمیزدن فایده‌له‌نیب، ییللر دوامیده اولوسېمیزنی بیر-بیری بیلن خودی اۉشه بیز اوروشتیره‌دیگن جانورلردېک، اوروشتیریب، اۉلدیرتیریب، بوزغونچیلیک قیلدیریب کېلماقده‌لر!!.... 

تاشکېنت: میزان، ۱۳۹۳/ 2014 ییلی، دسمبر

                                                                                                                                                          تاکسی ماجراسی

اوییم بیلن ایشخانه‎م اره‎سی چمه‎سی 6-7 کیلومتر. افسوس که بو یۉلده شهر سرویسلری قتنشمه‎ی، اۉن روپیه(افغانی)لیک تاکسیلر باریب کېله‎دی. بو یۉنه‎لیش‎نینگ سۉنگگی بېکتی شهر کسلخانه‎لریدن بیری بۉلگنلیگی باعث هم تاکسیلر دایم قتنب توره‎دی.

مېنینگ ایشخانه‎م سۉنگگی بېکت(ایستگاه)دن بېری‎راقده و تاکسیده باریش-کېلیش مېن اوچون جوده قوله‎ دیر. بیرکونی معمولگه کۉره ایشگه باریش اوچون نوبتده تورگن تاکسیلردن بیر‎نینگ آلدینگی اۉریندیغیگه اۉلتیردیم.

مېن تاکسی‎نینگ بیرینچی و یگانه یۉلاوچیسی اېدیم. شو پَیتده بیر ییگیت، 75-80 یاشلی چال‎نینگ قۉلتیغیدن اوشلب تاکسی‎گه آلیب کېلدی. اولر بیلن اۉرته یاشلی بیر عیال هم بار اېدی. چال قرّیلیک و کسللیگی باعث، ییگیت یاردمی بیلن زۉرغه و سېکین هینقیللب، نالش قیلیب ارقه‎گه اۉلتیردی. یانیده عیال و اونینگ یانیده اېسه ییگیت اۉلتیردی.

کۉپ اۉتمه‎ی چارشانه و قارنی کته سېمیز بیر کیشی کېلیب آلدینگی اۉرینده مېنینگ یانیمده زۉرغه اور-تیقّی قیلیب اۉلتیردی. اونینگ گوده‎سی شوقدر کته اېدی که، مېنی خسدېک قیلیب هیداوچی تامان سوریب، اۉزی آلدینگی چوکینی بوتونله‎ی اېگلله‎دی. مېن اېسه ایکّی چوکی اره‎سی و مۉترنینگ گېری و آهن بیریکی اوستیگه تۉغری کېلیب قالدیم!

مېن ناتینچ بۉلیب، هیداوچی‎گه:

-       اېندی هیده‎نگ، کېته‎یلیک! دېدیم!

-       صبر قیلینگ، ارقه‎گه ینه بیر کیشی کېلسین!

-       ارقه‎ده اوچ کیشی بۉلدی-کو!

-       یۉق، او یېرده تۉرت کیشی اۉلتیره‎دی!

مېن اۉلتیرگن جای جوده ناقوله‎ی و ناتینچ اېدی. ایاغیم چوممیش بۉلیب، ییغیلیب قالگن اېدی. شونده هیداوچی بو حالیم‎نی کۉریب، یوره‎گی کویدی شېکیللی، سۉل(چپ) ایاغیم‎نی قۉلی بیلن گېرنینگ اوستیدن زۉرغه کۉته‎ریب، اۉزی تامان اۉتکزدی! بو بیلن، مېنینگ بیر ایاغیم حالیگی سېمیز آدم تامان و ایکّینچیسی اېسه هیداوچی تامانده توریب، گېر و آهن بیریک دسته‎لری ایاقلریم اۉرته‎سیده ایکی قازیقدېک، تیک تورگن اېدی!

شو پَیتده خیریت که تۉرتینچی آدم هم تاپیلدی. تصادفگه کۉره او هم گَوده‎لی و سېمیز آدم اېدی. او، چال و همراهلری‎نینگ آه و وایلریگه قره‎مه‎ی، زۉرغه اولرنی سوریب، یانلریگه اۉزینی تیقیب جایلشتیردی و گَوده‎سی‎نینگ بار آغیرلیگینی یانیده‎گی ییگیتگه تشلب، بیرنېچه قتله تاکسی‎نینگ اېشیگی‎نی قتّیق اوریب، یاپماقچی بۉلدی. بیراق هرگل اونینگ گوده‎سی و کییملری اېشیککه مانع بۉلر اېدی.

ییگیت‎نینگ یاردمی هم فایده قیلمه‎دی. شونده هیداوچی توشیب باریب، حالیگی چَرچب هرسیللب اۉلتیرگن سېمیز آدمگه:

-   قنداق آدم‎سیز، بیر اېشیکنی هم یاپالمه‎ی‎سیز! دېدی. کېین او گوده‎لی آدمگه: اۉزینگیزنی یخشی ایچکریگه آلینگ، دېب اېشیکنی ضرب بیلن شونداق هم قتّیق یاپدی که، تاکسی خودّی بیر چوقورلیکدن لوچّیب اۉتگندېک، برچه‎میز بیر-بیریمیزگه تېگیب کېتدیک! شونده حالیگی کسل چال‎نینگ آخ و وای نالش و اعتراضی چیقدی.

هیداوچی خودّی هېچ نرسه بۉلمه‎گندېک چال‎نینگ اعتراضلی نالشلریگه قره‎مه‎ی، اۉرنیگه کېلیب اۉلتیردی. او کلیدنی جایی‎گه تیقیب بوره‎دی. مۉترنینگ ماشینی "غِر-غِر" قیلیب اۉچدی. هیداوچی ینه کلیدنی بوره‎ب، ماشیننی سلف اوردی. بو گل ماشین چالان بۉلیب، بیراق تاووشی توماو (زکام)گه چلینگن کسل آدم یۉتلگنیدېک، اوزیلیب-اوزیلیب چیقر اېدی. هیداوچی اېسه اکسیلیترنی تېز-تېز باسیب، مۉترنی ریز بېرر اېدی. شونده ماشین‎نینگ تاووشی اوزیلیب-اوزیلیب "تر-تر" قیلیب چیقدی و تاکسی هم خودّی سوو یوزیده‎گی میده قایقچه‎نی سوو تۉلقونلری قیمیرلتگنی کبی سیلکینیب تورر اېدی.

شسو پَیتده کوتیلمه‎گنده "تَرَق" اېتیب، کوچلی بیر پارتلشگه اۉخشش تاووش چیقیب، تاکسینی لرزه‎گه تشله‎دی. مېن و یانیمده‎گی کته قارِن آدم، ینه اتحاری پارتلش بۉلدی شېکیللی، دېب بې‎اختیار گوده‎لریمیزنی ایلگری بوکیب، باشیمیزنی قویی‎گه اېگدیک! ارقه‎دن حالیگی چال، عیال و باشقه‎لرنینگ هم اره‎لش-قوره‎لش تشویش و اضطرابلی تاووشلری اېشیتیلدی. چال اېسه نالش و قلتیراق سېس بیلن:

-   توبه، بو شۉخ باله‎لرنینگ پتاقیلری قۉلیدن شو یېرده هم تینچ اېمس کیشی، دېب اولرنی قرعه‎ی باشله‎دی. (چال‎نینگ قولاغی بیرآز آغیرلیگی باعث، چیققن تاووشنی یخشی اېشیتمه‎گن اېکن)

شونده هیداوچی کولیب:

-   چۉچیمنگلر، قۉرمنگلر! بو نې پارتلش اېدی، نې پتاقی-متاقی. مۉتریم "تیل بند" قیلدی، دېدی! کېین، تانک تېللرنی "غوت-غوت" قیلیب سۉکیب:

-   بو شدرلعنتلر و ...لر خراب تېللرنی ساتیب، برچه مۉترلرنی ایشدن چیقه‎ره‎دیلر. بیرته سۉره‎یدیگن آدم‎نینگ اۉزی یۉق! دېب قۉشیمچه قیلدی.

مېن بۉلسه:

-   اېندی بۉلگن ایش بۉلدی، جۉنه‎نگ، بیزگه کېچ بۉلدی، دېدیم.

هیداوچی مۉترینی ینه بیر نېچه قتّیق-قتّیق ریز بېریب، ماشین‎نینگ تاووشی بیرآز عادي بۉلگنده، اۉنگ(راست) قۉلی بیلن گېرنی اوشلش اوچون ایاقلریم‎نینگ اویاق-بویاغی‎نی پشه‎له‎دی.

مېن اېسه بیرآز جیرکه‎نیب، اونینگ قۉلینی ایاقلریم اره‎سیده‎گی گېر اوستیگه قۉیدیم!

هیداوچی گېرنی اوشلب بیر-ایکی حرکت بېریب، اونی اۉزگرتیرماقچی بۉلدی. بیراق، گېر اۉز اۉرنیدن اصلا حرکت قیلمه‎دی.

هیداوچی بو گل گېرگه باقیب، بار کوچی بیلن اونی سوریب ایکّینچی‎سیگه تشله‎ماقچی بۉلدی. لېکن گېر قنچه قَر-قور قیلسه هم اۉرنیدن قیمیرله‎مه‎ی، باشقه‎سیگه توشیش امکانی بۉلمه‎دی.

شونده هیداوچی اچّیق بیلن، تیلینی بیرآز آغزی‎نینگ بیر چېتیدن چیقه‎ریب، تیشی بیلن تیشله‎گن حالده ایکّله قۉلی بیلن گېرگه تیرمه‎شیب، اونینگ قَر-قورینی چیقردی و زۉرغه ایکّینچی‎سیگه توشیردی. شونده تاکسیچی مېنگه باقیب، دېدی:

-   بو گېر مۉترنینگ اۉزی‎نیکی اېمس. شو اوچون تېز بېریگه حرکت قیلمه‎یدی!

-       نېگه اېندی؟!

-   سیزگه أیتسم، بو مۉتریم "هفت پدره"! بادی‎سی "والگا"نیکی؛ ماشینی اېسه "تویوتا"؛ پمپر و گلگیری "اوپل" و ...! لېکن، سیز بونینگ "بادی‎سیگه قره‎منگ، کشی‎گه قره‎نگ!" بلکه سیز یخشیراق بیلرسیز، ذاتاً "پیوندلیک" و "دورگه" نرسه‎لر جوده یخشی و کوچلی بۉله‎دی. منه خچیرنی آله‎یلیک. بو جانور آت بیلن اېشک‎نینگ قاووشیشیدن توغیله‎دی. بیراق ایکّله‎سیدن هم کوچلی و چیدملی دیر! یا که "پیوند" قیلینگن مېوه‎لی درختلرنی کۉرینگ. بولرنینگ مېوه‎سی جوده مزه‎لی و حاصلی هم مۉل-سۉل!

اېندی مېنینگ بو جانور "هفت پدره" مۉتریم هم شونداق. بو جانور انه شو توریشیده 15-20 ییلدن بېری تینمه‎ی خذمت قیله‎دی و مېن بیلن عایله‎م‎نی باقیب کېله‎دی! کته اۉغلیم شو جانور بیلن همیاش! بیلمه‎دیم بونی آلدیم، او توغیلدی می یا که او توغیلدی بو جانورنی ساتیب آلدیم می! انیق بیلمه‎ی‎من، لېکن خاتینیم‎گه انیق معلوم!

مېن اېسه ایلجه‎ییب، باشقه‎لر بیلن جیمگینه هیداوچی‎نینگ قیزیق سۉزلرینی اېشیتیب، او کۉپ اېزمه‎لیک قیلمه‎ی، بیزنی تېزراق مقصدیمیزگه یېتکزسین، دېب اینده‎مه‎ی اۉلتیردیم.

بیزآز یۉل باسیب، باشقه مۉترلر بیلن بیزنینگ تاکسی هم تۉختب قالدی. ینه نیمه بۉلدی؟ دېب سه‎لگنده، هیداوچی:

-       منه کۉرمه‎ی‎سیزلر می، یۉل بېرک(بند)، دېدی!

چیندن هم بیز چارراهه‎نینگ یقینی‎گه کېلیب تورگن اېکن‎میز. قره‎سک، تۉرت یاقدن اۉنلب مۉتر نوبتسیز کېلیب، بیر-بیرلریگه شونداق هم قۉشیلیب-چتیلیب کېتگن اېکن که، اوست-باشلریگه مۉترلرنینگ توتونی، چنگ و توپراغی اۉلتیرگن بیر نېچه کۉریمسیز ترافیک هم مۉترلرنینگ بو عجایب تۉقیمه‎سینی آچیشگه قُربلری یېتمه‎ی تورگن اېدی.

اخیر، بیزنینگ پایتختیمیز بوتون دنیا پایتختلری اره‎سیده عجایب خصوصیتی بیلن یگانه و ممتاز-ده.

نیمه دېیسیز می؟

یعنی کابل شهری، چارراهه‎لریده ترافیک چراغلری بۉلمه‎گن دنیاده‎گی یگانه پایتخت دیر. هېچ بۉلمه‎گنده شو نرسه اوچون هم دنیاده بیرینچیلیک و یگانه‎لیکنی قۉلگه کیریتگنیمیزدن قووانیب، فخرلنسک ارزییدی!

قیسقه‌‎سی، هیداوچیلر چیدمسیزلیک بیلن کېتمه-کېت بلند هارن قیلیب، هرکیم اۉز آلدیده‎گی مۉترلرنی ایما-اشاره، چراغ، هارنلر و حتی قۉللری بیلن حرکت قیلیشگه اوندر اېدیلر. بو هارنلر و تورلی سېسلر، گدایلر و مۉترلرنی اویاق-بویاغیدن اۉتیب یا اونی تازه‎لب یورگن میده باله‎لرنینگ پول طمع‎سیده چیقه‎ره‎دیگن تورلی آهنگده‎گی تاووشلری و "قیی-چوو"لری همه‎سی قۉشیلیب، خودّی نورۉز یا که بیره‎م کونلریده‎گی باله‎لر تۉپلنگن سیلگاه‎نی اېسله‎تر اېدی!

باشینگیزنی آغریتمه‎ی، او حالده هېچکیم‎‎نینگ بیر قریچ هم ارقه یا ایلگری کېتیشگه امکانی یۉق اېدی. شونده برچه مۉترلرنینگ ماشینی رېز بېریلگنده، فضا توتوندن تۉلیب، مۉترده‎گیلر شیشه‎لرینی کۉته‎ریشگه مجبور بۉلدیلر. بیز هم بو ایشگه مجبور بۉلدیک. لېکن حالیگی کسل چال اۉلتیرگن تامانده‎گی شیشه نېگه دیر کۉته‎ریلمه‎دی. چال توتوننی تنفس قیلیب، کېت‎مه-کېت "توخ-توخ" قیلیب، نفش آلیشی قیینلشدی. شونده، او مینگغیللب هیداوچیدن شیشه‎نی کۉته‎ریب بېریشنی التماس قیلدی. هیداوچی اېسه اونگه بیر پیچتاب‏‎نی اۉزه‎تیب:

-   آته، بیر قۉلینگیز بیلن شیشه‎نی یوقاری کۉته‎ریب توریب، اره‎لیغی‎گه بو پیچتابنی تیقسنگیز، شیشه توره‎دی، دېدی!

بېچاره چال قلتیراق قۉلی بیلن شیشه‎نی کۉته‎رالمه‎دی. اونگه یانیده‎گی عیال یاردم بېردی، بیراق چال اۉشنده هم پیچتابنی هیداوچی أیتگن تېشیککه کیریته‎آلمه‎دی!

شونده هیداوچی کنایی آهنگده:

-   اې آته جان، تیار تېشیککه بیر نرسه‎نی تبقالمه‎سنگیز مېن نیمه دېی!! دېب پیچتابنی چالدن آلیب، اۉزی تېشیککه تیقیب شیشه‎نی کۉته‎ریب قۉیدی.

چالگه هیداوچی‎نینگ کنایه‎لی سۉزی جوده آغیر باتدی. شونده او چیدالمه‎ی:

-   اوکه‎م، بیزلر هم یاشلیگیمیزده تاغنی تلقان قیله‎دیگن ییگیت اېدیک. سېنی هم تېنگری بیزلرنینگ یاشیمیزگه یېتکزسین، اۉشنده یاشلیک و قرّیلیک‎نینگ نیمه‎لیگینی بیلیب آله‎سن، دېدی توخ-توخلب!

شو پَیتده شکر که یۉل آچیلدی. بیز اېسه اۉز یۉلیمیزنی دوام اېتتیردیک. ایشخانه‎م‎گه چمه‎سی ایکی-اوچ یوز متر قالگنده، یانیمده‎گی حالیگی سېمیز کته قارن آدم توشماقچی بۉلیب، هیداوچیدن تاکسی‎نی تۉخته‎تیشنی ایسته‎دی. هیداوچی تاکسینی یۉل‎نینگ بیر چېتیده تاختتدی و یانیمده‎گی سېمیز آدم اېشیکنی آچیب توشماقچی بۉلدی. بیراق اونینگ بیر-ایکّی اورینیشی فایده‎سیز بۉلیب، اېشیک آچیلمه‎دی.

هیداوچی اونگه:

-   اېشیک‎نینگ دسته‎سینی اۉز تامانینگیزگه تارتیب توریب، تنه‎نگیز بیلن اېشیککه زۉر بېرینگ! دېدی.

سېمیز آدم هیداوچی‎نینگ أیتگنیدېک قیلدی. بیراق نتیجه‎سیز بۉلدی. او حتی کته و یۉغان گَوده‎سینی مېن تامان آلیب، بار کوچی بیلن اۉزینی اېشیککه اوردی. شونده اگر هۉکیز بۉلگنده هم بونداق ضرب بیلن اوریلگنده، نېچه یومه‎لب کېتر اېدی! لېکن بو حرکت بیلن تاکسی قتّیق قیمیرلب کېتدی-ده، اېشیک همان آچیلمه‎دی!

سېمیز آدم‎نینگ باش-یوزلریدن تېر آقیب، اۉزی اېسه چرچاغدن هرسیللب قالدی. شونده هیداوچی ینه "غِت-غِت" قیلیب:

-   بوگون نیمه بلا بۉلدی اۉزی! هېچ بیرینگیزنینگ قۉلیدن بیر ایش کېلمه‎یدی. بیرینگ اېشیکنی یاپالمه‎ی، بیرینگ شیشه‎نی کۉته‎رالمه‎ی، اېندی اېسه باشقه بیرینگ اېشیکنی هم آچالمه‎ی قالدینگلر-توبه! دېب جلودن توشدی و اورا-اور فیلملری‎نینگ باش قهرمانلری کبی کۉکسینی ایلگری چیقرگن حالده گېرده‎ییب، بو تامان کېلدی.

هیداوچی، قۉلینی اېشیک اوشله‎گیچی(دستگیره‎سی)گه قۉییب مغرورلرچه: اکه منه بونداق تارتسنگیز بۉلمه‎یدی می، دېب اۉزی تامان تارتدی. بیراق اېشیک آچیلمه‎دی!

هیداوچی بو گل بار کوچی بیلن ینه بیر نېچه قتله اېشیکنی آچماقچی بۉلیب، اوشله‎گیچ‎نی تارتدی. بیراق اېشیک خودّی ولدینگ بۉلگندېک، یاپیقلیگیچه قاله‎بېردی!

بو اورینیشلر و خجالت نتیجه‎سیده هیداوچی‎نینگ باش-ایاغیدن تېر آقه بېریب، او اېسه گاه قۉلیده‎گی کیر صافی‎سی و گاه هم یېنگی بیلن یوز-پېشانه‎سی و بورنینی اریتیب تورر اېدی. باره-باره او چیدمی‎نی قۉلدن بېریب، اچّیق بیلن تیلی‎نینگ تگیده بیله‎دیگن بار سۉکینج‎لرنی تاکسی‎نینگ آته-بابالریگه تۉکیب ساچدی! او، بیر ایاغینی تاکسی‎گه تِره‎ب، اوشله‎گیچ‎نی محکم توتیب، اۉزی تامان زۉر بېریب تارته باشله‎دی. شونده تاکسی و ایچیده‎گی بیز یۉلاوچیلر خودّی سوو یوزیده‎گی قایقدېک سیلکینیب تورسک هم، بیراق اېشیک خودّی آچیلمسلیککه آنت(قسم) ایچگندېک، اصلا آچیلمه‎دی!

شو ترت و کش جریانیده کوتیلمه‎گنده اوشله‎گیچ سوغریلیب کېتدی و هیداوچی بار آغیرلیگی بیلن ارقه‎سیگه، سرککه آتیلیب ییقیلدی!

او زۉرغه یېردن توریب، آغریگن یېرینی قۉلی بیلن آوقه‎لب، اېشیک‎نینگ حالی هم یاپیقلیگی‎نی کۉریب، اچیق بیلن آغزیده‎گی بار توفی‎نی یېرگه توفله‎دی-ده، تیلی‎نینگ تگیده بیر نیمه‎لرنی شیبیرلب، تاکسینی بیر تېپدی!

او مېن تامان کېلدی و قۉلیده‎گی حالیگی اوزیلگن اوشله‎گیچ‎نی مېنگه کۉرسه‎تیب:

-   بو اۉشله‎گیچ "فورد"نیکی. شو باعث، گاهیده بېسورلیک قیلیب، آچیلمه‎ی قاله‎دی! اېندی بیران مستری تاپیب، اېشیکنی آچتیرمه‎سم بۉلمه‎یدی، دېدی!

مېن اېسه بو وضعیتنی کۉریب، هیداوچی تامان اونینگ یاردمی بیلن اۉزیم‎نی زۉرغه چیقه‎ریب، تاکسی‎دن توشدیم! و حالیگی سېمیز و کته قارن آدمگه قره‎ب:

-   اې آغه‎ینی، اېشیک آچیلماقچی اېمس شېکیللی. یخشی‎سی سیز هم مېن توشگن یۉلدن توشینگ! دېدیم.

شونده ارقه‎ده‎گیلر هم سۉزیمنی تصدیقلب قۉیدیلر. هیداوچی هم اونی خودّی مېن توشگن یۉلدن توشیش‎گه اونده‎دی.

سېمیز و کته قارن آدمگه هیداوچی تاماندن توشیش قنچه‎لر قیین بۉلسه هم، او زۉرغه اۉزینی اۉشه تامان سیلجیتماقچی بۉلدی، بیراق قیلالمه‎دی. هیداوچی اونگه یاردم بېرماقچی بۉلیب، بونداق قره‎سه، اونینگ کۉیلگی همده اېگنیده‎گی کورتی‎سی‎نینگ اېتکلری تاکسی‎نینگ اېشیگی اره‎سیده قالگن اېکن!

بونی قره‎نگ که، اېندی اېشیک آچیلمس و کییملر هم اېشیک اره‎سیده قالگن اېدی. اولرنینگ یېچیش امکانی هم یۉق و کییملرنی قیرقیشگه اېگه‎سی‎نینگ یوره‎گی بۉلمس اېدی. سېمیز آدم، هیداوچی‎نی هم، تاکسی‎سینی هم سۉکه‎باشله‎دی...!!

مېن اېسه کېچیککنیم باعث، بو واقعه‎نینگ عاقبتی نیمه بیلن توگه‎شی‎گه قره‎مه‎ی، ایشخانه‎م تامانگه یۉل آلیب کېتدیم!

کابل-عقرب 1385

                                                                                                                                                 "قافیه"نی قۉلدن بېرمنگ!

عروض وزنلری و ژانرلریده یازیله‎دیگن شعرلرده کۉپ مهم و نازک صنعتلرگه رعایه قیلیش ضرور بۉلیب، اولرنینگ هربیرینی نظرده توتمسدن علاجی یۉق. جمله‎دن "قافیه" کلاسیک شعرلرنینگ دېیرلی برچه ژانرلریده مه اۉرین توته‎دی. شو باعثدن بۉلسه کېره‎ک، تذکره‎لرده شاعرلرنینگ قابلیتی و مهارتی حقیده سۉز یوریتیلگنده، "قافیه"ده قنچه‎لر ماهر و قابل اېکنلیکلری حقیده هم علیحده اعتبار بېریله‎دی.

غیاث هروي ناملی بیر شاعرنینگ قیزیق عادتی بار اېمیش. یعنی هرقنچه یخشی-یمان قافیه‎نی اوچره‎تسه، درّاو شعرگه کیرگیزر اېکن. شوباعث، دۉستلری اونگه "قافیه" لقب بېریب، "غیاث قافیه" دېیر اېکنلر!

شاعرلر اره‎سیده، اۉزگه‎لردن قافیه" ایزلب قرض آلیش، حتی "قافیه" اۉغریلری تۉغری‎سیده هم تذکره‎لرده خبر بېریلگنی حقیده نیمه دېیسیز؟!

اۉتمیشلرده "قافیه"گه اشدّی عشقی توشگن بیر شاعر بار اېکن. او چیرایلی "قافیه"لرنینگ شوقدر مفتونی اېکن که، اولرنی قنده‎ی بۉلمه‎سین، البته قۉلگه کیریتراېکن، حتی پول بیلن بۉلسه هم! قره‎نگ که دۉستلری اونینگ بو عادتی(کسللیگی)نی بیلیب، قچان که پول کېره‎ک بۉلیب قالسه، چیرایلی قافیه‎لرنی تاپیب، عوضیگه اوندن پول اوندیرر اېکنلر! یا که ضیافت ایستگی بۉلسه، "قافیه"لرنی ضیافت عوضیگه اونگه تاپشیرر اېکنلر!

قره‎نگ که شاعرلر "قافیه" دستیدن نې-نې کۉیلرگه توشمس و نې-نې ایشلرنی قیلیشگه مجبور بۉلمس اېکنلر. لېکن بوکونگه کېلیب "آق شعر" و اونینگ تورلری، شاعرلرنی عروش و قافیه "تضییقاتی"دن آزاد قیلدی و أینیقسه ینگی شاعرچه‎لر اېسه، بۉلمه‎غور قافیه‎سیز شعرلری بیلن اۉزلرینی بو گردابلردن بوتونله‎ی قوتقردیلر!

بیراق "قافیه" حقیده مېن سیزلرگه حکایه قیلماقچی بۉلیب تورگن واقعه یوقاریده‎گیلرنینگ بیرارته‎سیگه سِیره(هیچ) هم اۉخشه‎مه‎یدی. مېنگه ایشانینگ، "قافیه" طفیلی هیچ بیر شاعر بوتون ادبیات تاریخیده شونده‎ی کۉیگه توشمه‎گن، دېسم اصلا مبالغه بۉلمه‎یدی! منه اۉقینگ، بلکه سۉزیمگه ایشانرسیز:

میرزا اکه "زۉرمه-زۉره‎کی" شاعر بۉلسه هم، لېکن شعر و شاعرلیک‎نینگ اشدّی مخلصی و علاقمندی دیر. یعنی او کیشی‎نینگ شعر یازیشده اونچه‎لیک استعدادلری بۉلمسه هم، لېکن شاعر بۉلیش و شعر أیتیشگه اشتیاقلری جدا یوکسک و کوچلی! تۉغری انه شو اشتیاق کوچی، اولرنی شعریت‎نینگ پسکۉچه‎لری و چقمه-چوقور یۉللریگه سودره‎ب آلیب یوریبدی! نیمه بۉلسه هم، یوره‎کلریده‎گی تېنگری سالگن آزگینه شعر اوچقونی، "خرمننی کویدیریشده، اوچقون هم یېترلی" دېگنلریدېک، او کیشی‎نینگ یوره‎کلریده‎گی اۉشه اوچقونده کېچه-یو کوندوز کوییب، پیشیب یاتگنلر!

میرزا اکه‎میز کېچه‎نی کېچه دېمه‎ی، کوندوزنی کوندوز دېمه‎ی، سفر و حضرده، حتی که اویقولریده هم شعر أیتیب چیقر اېکنلر!

او کیشی، بعضی اۉتمیش شاعرلرنینگ تۉلیق ترجمۀ حاللری یازیب قالدیریلگن بۉلمسه هم، ماهر تدقیقاتچیلر اولرنینگ شعرلریدن تیتکیلب، اولر حقیده کۉپ معلوماتلر کشف اېتگنلر، دېگن گپنی کیمدن دیر اېشیتگن یا که قه‎یېرده دیر اۉقیگن اېکنلر. شو باعث، ادبیات تدقیقاتچیلری آواره و سرسان بۉلمه‎سینلر، دېب او کیشی اۉلیملریدن آلدین، اۉزلری حقیده بیوگرافیک بیر شعر یازیب، کېله‎جک نسللرگه مېراث قیلیب قالدیریشگه قرار قیلیبدیلر!

میرزا اکه انه شو عجایب نیتنی عملگه آشیرش اوچون شعرنینگ مطلعی‎نی یازیشگه باشلبدیلر. معلوم که، شعرده مطلع جدا مهم بۉلیب، کېینگی بیتلرگه یېتکچیلیک قیله‎دی. شو باعث، مطلع جدا مضمونلی و هر نقطۀ نظردن پخته و چیرایلی بۉلیشی کېره‎ک. قیسقه‎سی شو که، میرزا اکه‎میز مطلع‎نی قوییده‎گیچه باشلبدیلر:

"اصل آتیم میرزا اکه، نواسۀ بابا یۉلداش‎من"

نیمه بۉلیبدی-یو مطلع‎نینگ ایکینچی مصرع‎سینی أیتماقچی بۉلگنده، الهام پری‎سی قاچیب، "قافیه" هم یۉقالیب کېتیبدی! شونده‎ی بۉلیب، مطلع توگه‎تیلمه‎ی قالیبدی. او کیشی اېسه اۉشه کون، تونی بیلن قنچه‎لر اورینسه‎لر هم، بیراق الهام پریسی کېلمه‎ی، قافیه هم بند بۉلگنیچه قاله‎بېریبدی و "یۉلداش" سۉزیگه مناسب قافیه تاپیلمبدی!

اېرته‎سی ینه "قافیه" اۉیلش بیلن کېچ بۉلیبدی و تون‎نینگ جیم-جیریتلیگی هم اولرگه یاردن بېرالمه‎ی، "قافیه" معماسی یېچیلمه‎ی، میرزا اکه‎نینگ تینچی بوزیلگنیچه قاله‎بېریبدی!

خلص، او کیشی‎نینگ اینتیلیشلری بیر هفته دوام اېتیبدی. اوشبو مدتده، میرزا اکه معمانی یېچیش اوچون "یۉلداش"گه قافیه‎داش بۉلیشی ممکن بۉلگن ماش، تاش، قاش، لاش، پاش، ... سینگری اۉنلب سۉزنی کاغذ یوزیگه قطار قیلیب یازیب قۉییبدیلر. لېکن اولرنینگ هېچ بیرینی مطلع‎نینگ بیرینچی مصرع‎سیگه یاپیشه‎دیگن ایکینچی مصرعگه اۉرنه‎تیش امکانی بۉلمبدی. قافیه یاپیشسه مضمون تۉغری کېلمس، اگر مضمون تۉغری بۉلسه قافیه ماس توشمس اېمیش! میرزا اکه‎نینگ شعر بولاغی توبدن قوریب قالیب، اۉزلری اېسه سِحر بۉلگندېک، گۉیا!!

نهایت ناچار احوالده قالگن میرزا اکه، "قافیه"نینگ تنگ گردابیدن قوتیلیش مقصدیده، شعریتده دایم او کیشی بیلن همنفس و همراز بۉلگن یقین دۉستیگه مراجعت اېتیب، مطلع‎نینگ بیرینچی مصرع‎سی یازیلگن کاغذنی اوزه‎تیب، اوندن نجات یۉلی، یعنی مطلع‎نینگ ایکینچی مصرع‎سی توگه‎تیشینی التماس قیلیبدی.

میرزا اکه‎نینگ شاعر دۉستیگه کېلسک، او اۉته هزّال، ظریف و شۉخ‎طبع کیشی بۉلگن. او بیر حاذق طبیب سینگری میرزا اکه‎نینگ دردی قنچه‎لر آغیر اېکنینی پیقب، درّاو کاغذنی آلیب اونگه نظر سالیبدی و اۉشه مجلس‎نینگ اۉزیده‎یاق فی‎البدیهه مطلع‎نی قوییده گیچه تکمیل قیلیبدی:

اصل آتیم میرزا اکه، نواسۀ بابا یۉلداش‌‎من

                                  آته‎م سُنّی، بابام سنّی، اما مېن قیزیل باش‎من!

میرزا اکه توگه‎تیلگن مطلع‎نی اۉقیب، اچّیق و هیجان بیلن دۉستیگه:

-   اې دۉستیم، سیز مېنی قیزیلباش قیلیب‎سیز-کو! دېبدی، اعتراض بیلن. اونده دۉستی:

-   اې میرزا اکه، شعرده شونداق بۉله‎دی. ناچار بۉلگنینگیزده هندو بۉلینگ، جهود بۉلینگ، اما قافیه‎نی قۉلدن بېرمنگ!! دېب جواب بېریبدی.

شونداق قیلیب "قافیه" تنگلیگی‎گه اسیر قالگن بېچاره میرزا اکه‎میز، دۉستی‎نینگ محکم دلیلی‎گه کۉنیکیشدن اۉزگه چاره‎سی قالمبدی!

همه‎میز میرزا اکه دۉستی‎نینگ اوشبو چیگل معمانی ماهرانه یېچگنی‎گه قایل قالگن بۉلسک هم، بیراق مېنی بو موضوعده‎گی بیر مسأله اۉیلنتیریب قۉیدی. یعنی کېینگی نسل تدقیقاتچیلری میرزا اکه‎میزنینگ ترجمۀ حاللرینی یازماقچی بۉلگنده، او کیشی‎نینگ مذهبی‎گه تېگیشلی مسأله‎نی اونینگ اوشبو شعری یوزه‎سیدن قنده‎ی حل قیلر اېکنلر؟!

                                                                                                                                                            کتابخوانلریمیز ساغ بۉلسینلر!

کتاب حقیده‌گی دردیم‌نی شکوه‌آمیز یۉسینده بیر اۉرتاغیمگه أیتگنیمده، او بیلن مېن اره‌میزده قوییده‌گی سۉزلر أیتیلدی:

-        ... نیمه، کتابنی یازیشده قیینه‌له‌یاتیب سیز می؟

-  یاغ اې، شکر قلم اۉتکیر، کمپیوتر هم بار. همه‌سینی کېچه یو کوندوز ایشلب، اۉزیم قیله‌من.

-  یخشی، اونده دیزاین و صفحه‌لر توزیشده قیینلیک بار می؟

-  اې... یاغ. اونی هم اۉزیم یا که دوستیم نجیب جان توزه‌تیب بېره‌دی.

-  خی، اونداق بۉسه چاپ مسأله‌سیده قیین‌چیلیکلر بار می؟

-  یاغ... او نرسه‌نی هم یا فرهنگسېور دوستلر یا که انتشارات مؤسسه‌لری کمک قیله‌دیلر!

-  اونده گپ تمام اېکن-ده. سیز نالییدیگن بشقه نیمه نرسه قالدی؟ همه نرسه بوت(مکمل) اېکن-کو!

-  اۉرتاغیم، سیز فقط سۉزلرده مسأله‌نینگ بوتلیگینی اېشیتیب، ایش آسانگینه کېچیب کتاب قۉلیمگه کېلیب تېگه‌دی، دېب اۉیله‌دینگیز، چاغی.

-  هه-ده! بۉمسم چی؟

-  گپ بشقه یاقده!

-  قنی اېشیته‌یلیک-چی!

-  سیزگه أیتسم، کتاب مینگ-بیر زحمت و یوگورا-یوگورلر بیلن باسمه خانه‌گه باریب باسیلیب چیقه‌دی. أیته‌دیگن اصل گپلریم و آواره‌چیلیگیم اېندی باشلنه‌دی.

-        جِدّی أیته‌سیز می؟ قنداق آواره‌چیلیک؟

-  قنداغی شو که، کتاب نیمه زحمتلر بیلن اویگه کېلتیریلیب، قۉشنیلر یا بیران اۉرتاق‌نینگ کمکی بیلن جایلشتیریب قۉییله‌دی‌. اېندی بو یېرده، اېنگ مهم مسأله "اۉقووچی" و اونگه کتابنی یېتیب باریشی دیر. بو هم یازووچی‌نینگ یېلکه‌سیگه توشه‌دی!

-  قنداق؟!

-  منه قره‌نگ، اوندن کېین سیزدېک اېنگ یقین اۉرتاقلردن نېچه کیشی‌گه کتابنی تقدیم قیله‌من. کتابنی هیچ قچان علاقه‌مند اۉرتاقلرنینگ بیرانته‌سی هم بیر دسته گل یا که بیر پاکت‌گینه میوه یا چاکلیت بیلن اویگه یا ایشخانه‌گه کېلیب، تبریکلب کېتگنینی اصلا اېسلالمه‌یمن. عکسینچه اولر مېندن ایشخانه‌لری، اویلری یا که شهرده بیرار یېرگه کتابنی اېلتیب بېریشیمنی ایسته‌یدیلر!

-  نخات که!

-  منه بیر نېچه مثال: بیرکونی ولایتدن کېلگن دوستلر بیلن بیر محفلده اوچره‌شیب قالدیک. صحبت جریانیده بیرته‌سی کنایی لحن بیلن:

-  اۉرتاق جان، ینگی کتابیز چیقیبدی، دېب اېشیتدیک. اېندی بیزگه کتاب قچان یېته‌دی؟

-  خدا خواهلسه یېته‌دی، دېدیم.

-  اونداق بۉمه‌یدی، اېرته‌گه شهردن قۉنغیراق قیله‌من. هم کتابنی کېلتیرینگ، هم بیرار کۉز داکتریگه مېن بیلن قۉشیلیب بارینگ، دېدی!

-        خوب بۉله‌دی، دېدیم ناعلاج!...  

بشقه بیرکون اۉرتاقلردن بیری کتابیم‌نی قیسی‌‌نینگ قۉلیده کۉریب، کېچقورون قۉنغیراق قیلیب قالدی:

-        هه دوستیم سلام، آرتیق من!

-        وعلیکم السلام، هه تانیدیم. یخشی میسیز؟

-        ساغ بۉلینگ. سیزدن خفه‌من، آغه‌م!

-        خدا قیلمه‌سین، نېگه اېندی؟

-  قره‌نگ، دایم جان-جانی اۉرتاغیم‌سن، دېب أیتیب یورگنیز یوره‌کدن اېمس اېکن-ده!

-        یاغ اې... استغفرالله، اونداق دېمنگ!

-  اونده نېگه کتابیز الّه قچان آدملرنینگ قۉلیگه یېتیب بارگن، لیکن مېنگه حالیگچه یېتمه‌گن؟ یا که "ملا خورک" بۉلگنیدن کېین قۉلیبیزگه تېگه‌دی می؟

-  یاغ اې آرتیق بېگ نیمه‌لر دېیسیز. خدا خواهلسه اېرته‌نینگ اۉزیده قۉلیزگه یېته‌دی!

-  قره‌نگ، یخشیسی کتابتی اېرته ایشخانه‌مگه کېتیرینگ. "هم خرما و هم ثواب" دېگنلریدېک، هم سیزنی کۉره‌ی و هم کتابتی آله‌ی!!... 

هه دوستیم، او کیشی اندک رنجراق آدم. بارمه‌سم خفه بۉلر اېدی. شو اوچون، اېرته‌سی کتابنی آرتیق بېگ‌نینگ ایشخانه‌سیگه اېلتیب تاپشیردیم!

بشقه بیرکون ولایتلرنینگ بیریدن کتابخوان بیر دوستیم تیلفون قیلیب، خانه‌سی آباد، اول کتابنی تبریکله‌دی. کېین اوچ-تۉرت جلدنی فلان هوتلده، فلانچه‌گه اېلتیب بېرسنگیز، مېنگه بیغم یېته‌دی، دېدی!

تیش تی تیشگه باسیب، ناچار: خوب بۉله‌دی، دېدیم!

اېندی علاجیم قنچه؟ کتاب دېگن باسیلیب چیققندن سۉنگ، اۉقووچیلر و مخلصلرنینگ قۉلیگه یېتیب باریشی کېره‌ک اېدی-ده. لیکن بو یېتیب باریش ایشنی هم، مردمیمیزنینگ عجایب عادتلریگه کۉره بیچاره یازووچی‌نینگ اۉزی بجریشی کېره‌ک! عکس حالده "بیچاره کتاب" چنگ باسیب یاته‌دی-ده! 

شونینگ اوچون، اېندی مېن قچان که شهرگه چیقسم، دایم بکسیم یا بیر خلته‌ده نېچه جلد کتابیمدن سېویملی مخلص کتابخوانلر اوچون آلیب یوره‌من. مبادا اوچره‌شیب، مېندن گیله‌آمیز کتاب سۉره‌گنلریده، اویلری یا ایشخانه‌لریگه آواره بۉلمه‌ی، دېب اۉشه اوچره‌شگن یېرده تاپشیریب، اۉزیمنی بیغم قیله‌من!

شونینگدېک، ولایتلرگه هم قرینداشلرنی کۉرماق یا که بیرار یوموش(ایش) اوچون سفر قیلسم، بکسیم‌نینگ یریمیدن کۉپی کتابدن تۉله‌ بۉله‌دی. چونکه خبر بۉلگنلر، مېندن اول اززانچه گیله قیلیب، کېین کتاب تیله‌یدیلر...

بیر دوستیمگه کتاب بېرگن اېدیم، لیکن او مېندن خفه اېکنینی أیتدی. قره‌نگ عجایب گیله و خفه‌لیک: او اۉرتاقلریمیزدن بیری‌نینگ اوییده کتابیمنی آلیب، اونی آچیب بیرینچی بېتیده‌گی چیرایلی عباره بیلن ساوغه قیلینگن یازوویم‌نی کۉریب قالیبدی. اۉشه زهاتی مېنگه تیلفون قیلیب، اونی بشقه‌لرگه نسبتاً گویا کمسیتیب، کتابنی اونگه یازووسیز بېرگنیمدن قتیق رنجیگنینی  أیتدی!...

 باشیزدی آغیرتمه‌ی، بو کتاب مېنگه اونچه-مونچه قیمتگه توشمه‌یدی. نېگه دېگنده، شله‌جنگ و چوقور اۉرتاقلر بو مناسبت بیلن مېندن چاکلیت، کبابدن آلیب کته مهمانلیککچه تورلی "شیرینی" هم آلگن پیتلری کۉپ بۉلگن، ایشانینگ!...

-    هه، بونی خو چین سۉزله‌یسیز. بعضیلریده مېن اۉزیم هم بۉلگنمن و حتی اویوشتیرگنمن!

کتابخوان مخلصلریم‌ مسأله‌سیگه تېگیشلی اېنگ قیزیغینی أیتیب، سۉزیمنی توگه‌ته‌من:

-   بیرکونی بیر آدم تیلفونده مینغیللب مېنی سۉره‌دی. سېسی جدا ضعیف، سِیلله‌سی قوریگن بیر کیشی‌نینگ سېسی‌گه اۉخشر اېدی. او اۉزینی زورغه تانیتیب، کسل بۉلیب اویده زېریکیب یاتگنینی أیتدی. او مکتب دوری اۉرتاقلریمدن اېدی و مېندن ینگی کتابیمنی اوییگه اېلتیب بېریشیم نی التماس قیلدی!

هه اۉرتاق، قدیمگی دوستیم‌نینگ کسللیگینی اېشیتب، قچان چیدالر اېدیم! اېرته‌نینگ اۉزیده‌یاق اونی کۉرگنی بیر پاکت میوه و بیر جلد کتابنی آلیب اویی‌گه باردیم. او جدا آزیب، ضعیفلشگن اېکن. زورغه مېن بیلن گپیردی و حال-احوال سۉره‌شدیک.

قره‌نگ که یازووچی و شاعر بۉلگنلیگی اوچون، برکه تاپکور همه نرسه‌نی قۉییب، بیرینچیدن کتابیمنی تبریکله‌دی و اونی آلیب مقواسینی کۉریب، ورقلب فهرستی‌گه هم نظر تشلب چیقدی. بیراق اۉته ضعیفلیگی اوچون کۉپراق قره‌ب تورالمه‌دی. او کتابنی مېنگه اوزه‌تیب، زورغه پیچیرده‌ب:

- آغه‌م، منه کۉریب توریب‌سن. تنیم، کۉزیم ضعیف. اۉزیم اۉقیالمه‌یمن. منه اۉشه ایکینچی طنزینگنی مېنگه اۉقیب بېر. اۉز تیلینگدن مزه قیلیب اېشیته‌یین، دېب التماس قیلدی!!

یا توبه اې! منه شونچه چاپا-چاپ اوستیگه، کتابخوان مخلصلریمگه فقط کتابنی اۉزیم اۉقیب بېریشیم هم قالگن اېدی، دېدیم اۉزیم بیلن کویینیب! 

هه، نیمه هم قیلالر اېدیم؟ تۉشکده یاتگن قلین دوستیم‌نینگ التماسینی یېرگه تشلب بۉلر میدی؟ شو باعث، یازووچی صفتیده کتابنی نشریگه و ترقه‌تیشی‌گه شونچه یوگورا-یوگور و محنت قیلیب، اېندی "هۉکیز دُمیگه یېتکزیلگنده"، قۉیبېریش تۉغری اېمس اېدی-ده! شو اوچون بو سۉنگگی ایشنی هم بجریب، متننی اونگه چیرایلی قیلیب اۉقی باشله‌دیم!

بونی قره که طنز توگه‌مه‌ی توریب، کسل اۉرتاغیم خور-خورلب آغیر اویقوگه کېتدی! شو لحظه‌ده خاتینی کېلیب کسل اېرینی اویقوده کۉریب، ایما برماغینی لبلریگه قۉییب، سېکین مېنی اِیملب اتاقدن چیقردی. او مېنگه دېدی:

- استاد برکت تاپینگ. کسل اۉرتاغیز 3-4 کېچه‌دن بېری اوخلالمه‌ی، برچه‌نی قیینب یاتگن اېدی. حتی اویقو داریلر هم تأثیر قیلمه‌ی، اونی اوخله‌تالمه‌گندی. منه شکر سیزدی طنز اۉقیگنیز، الّه أیتگنده‌ی اونی اوخله تیب قۉیدی!!....

منه کۉردینگ می؟ یازووچی صفتیده کتابنی چاپ اېتیشده شونچه محنتلرنی باشدن کېچیریب، حتی بعضی اۉقووچیلریمگه اۉقیب بېریشگه هم مجبور بۉلردیم!...          

خیر میلی، شونی‌سیگه هم مینگ قتله شکر. نیمه بۉلسه هم عزیز مخلص کتابخوانلریمیز ساغ بۉسینلر!! 

تاشکېنت: 2104 / میزان ۱۳۹۳

                                                                                                                                                        وکالت دغدغه  لری!

چقّان بېک ایلگری یخشی درآمدلی اۉرینلرده ایشلب، قۉللیک-ایاغلیگی طفیلی مادي نقطه نظردن اۉزینی انچه اۉنگلب آلگن اېدی. اۉز شهر و ولایتیدن تشقری، ایشلهگن باشقه شهرلرده هم اوی-جای، دکان، آپارتامان و یېر ساتیب آلیب یا قورگن اېدی.

آدملر اونی، هم بایلیگی و هم منصبی اوچون دایم اعتبار بېریب یورر اېدیلر. ایلگری عادی بیر آدم بۉلسه-ده، اېندی بۉلسه میده-کته‎نینگ آغزیده اونینگ آتی اېدی!

چقّان بېک بیر نېچه ییلدن بېری ایشسیز یورگن چاغلریده، ملي شورانینگ سَیلاو مسأله‎سی مطرح بۉلیب قالدی. شونده، اونینگ باشیده "وکیل" بۉلیش خیالی تاپیلیب، سیلاو ایشلریگه قتنه‎شیشگه عزم قیلدی. او، بو نیتینی بیرینچیدن یقین دۉستی و مصلحتچیسی بۉلگن اۉتکیربای‎گه أیتیب، اوندن مصلحت و نظر سۉره‎دی.

اۉتکیربای‎گه کېلسک، او چقّان بېک‎نینگ ایشانچلی آدمی صفتیده اۉشه یوقاری منصبلر و درآمدلی اۉرینلرده ایشلب یورگن کېزلریده، اونینگ دستیاری و واسطه سی اېدی! شو باعث، چقّان بېک‎نینگ "چیک و پوکی" قۉلی‎نینگ کفی‎دېک اونگه یخشی بېللی اېدی. او، چقان بېک‎نینگ نیتینی اېشیتیب جوده قوواندی و فکرینی تصدیقلب، هرقنداق یاردم بېریشگه تیار اېکنینی بیلدیردی.

چقان بېک انه شو دۉستی‎نینگ یۉل-یۉرقلری و فعالیتلری طفیلی سیلاوده یوتیب، نهایت "وکیل" دېگن اولوغوار و فخرلی عنوانگه اېگه بۉلدی.

بیراق، "وکیل" بۉلیش اونگه ارزانگه توشمه‎دی. اۉتکیربای‎نینگ عادی و یوزه‎کی حساب-کتاب قیلیب بېرگنی‎گه کۉره، چقان بېک قریب بیر-بیر یریم یوزمینگ دالر نقد مبلغ خرچلب، نهایت شو عجایب عنوان و اونینگ جاذبه‎لی چوکی‎سیگه اېگه بۉلگن اېدی!

چقان بېک بیر-بیر یریم آی سیلاو جریانیده نې-نې میده-کته ضیافتلر، قنچه جېلک و تۉن، پۉستین، سلّه، جای نمازلر و نقد پولنی او-بو آدملرگه بېرمه‎دی، دېیسیز!

بو کوره‎شده نقد پولدن تشقری، جای و مُلکیدن هم بعضیلرینی ساتیشگه مجبور بۉلدی. سیلاونی یوتیش اوچون، ییللر بۉیی ایگنه بیلن ییققن‎لرینی، اېندی بۉلسه "پنج شاخ بیلن ساووریش"گه مجبور اېدی.

او، سیلاو آقیمی(جریانی)ده شونچه خرجلر آستیگه قالیب، بیر نېچه قتله یریم یۉلدن قَیتیب، سیلاودن واز کېچماقچی هم بۉلدی. لېکن هرگل(دفعه) دۉستی اۉتکیزبای اونی تشویق قیلیب، کېله‎جکده یم-یشیل باغ-راغلرنی کۉرسه‎تیب، اونی عزمیدن قَیترگن اېدی.

بونی قره‎نگ که چقان بېک‎نینگ آشیغی آلچی توریب، ایشی اۉنگیدن کېلدی و قیلگن برچه خرجلری و چېککن عذاب-تشویشلری اۉزی‎نینگ چوچوک مېوه‎سینی بېریب، نهایت او سیلاونی یوتدی و "وکیل!" بۉلیب سَیلندی.

او، اۉتکیربای‎نینگ مصلحت و مشوره‎لری بیلن اۉز موفقیتینی جوده کته بزم و ضیافت بیلن همه‎گه نان-آش بېریب، نشانله‎دی. اۉشه کونی، اوزاق-یقیندن کېلگن قوم-قرینداشلری، یار و دۉستلری و باشقه‎لر اونینگ یېلکه‎سیگه تۉنلر تشلب، بۉینینی گل چمبرلر بیلن لیق تۉلدیلر!

اۉشه کوندن باشلب او، شهر و قیشلاق آدملری تامانیدن چقان بېک اېمس، "وکیل صاحب!" دېب اته‎له باشلندی! بو عنوان اونگه جوده یاقیملی و لذتلی اېدی. هرگل "وکیل صاحب!" دېب خطاب بۉلگنیده، بیر قَبَت اېت(گوشت) آلر اېدی.

سیلاو موفقیتی‎نینگ هیجانلی و قووانچلی دَملری اۉتیب، هیجان و شادلیک حرارتی انچه پسه‎یدی. وکیل چقان بېک مرکزگه جۉنه‎دی و او یېرده کته بیر حویلینی آلیب، پارلمان ایشلریگه قتنشه باشله‎دی. چیرایلی و قیمت بها موتر، هیداوچی و قوراللی بیر ساقچی(قۉریقچی، بادیگارد)، بیر نېچه خذمتچی و بَکاوول دایم خذمتیده اېدی. یېر و کۉککه فخر ساتیب، اۉته آغیرلیک و صلابت بیلن یورردی!

اویده وکیل صاحب‎نینگ دسترخانی آچیق و کیم که حکومتگه بیرار ایشی و مشکلی بۉلسه، البته که اۉز وکیلی بۉلمیش چقان بېککه مراجعت قیلیب، اوندن یاردم سۉرردی. کۉپلری اېسه، کېچه-یو کوندوز ایشلری بَجَریلگونچه اۉز وکیللری‎نینگ قۉشخانه‎سیده یاتیب‎آلر اېدیلر!

وکیل چقان بېک بیر کېچه آدملرنینگ کېلیم-کېتیمی و اولرگه کېته‎دیگن خرجلرنی اۉیلب، اینیقسه سیلاوگه قیلگن مصرفلرینی هم اېسله‎گنیده باشیدن توتون چیقیب، قۉرقووگه توشدی. شونده وفادار دستیاری اۉتکیربای‎نی یانیگه چارلب، اونگه:

- اۉتکیربای دۉستیم! منه، سیلاونی یوتیب، وکیل هم بۉلدیم. شونچه کته مبلغ هم قۉلیمدن کېتیب، اوستیگه-اوستگ کېچه-یو کوندوز بو مهمانلرنینگ خرجی هم ورسره! اېندی بو وکیللیک مېنگه نیمه بېره‎دی؟ فقط شو قوروق آتی و دبدبه سیدن باشقه هیچ نرسه یۉق-کو! یکه مردمگه بېرگن تۉنلریم‎نی سنه‎سک، بیر مینگته‎دن آشه‎دی! باشقه‎لرینی اویاققه قۉیه بېر، دېدی قیغولی آهنگده.

شونده اۉتکیربای دېدی:

- اې دۉستیم، غم یېمنگ! مېنینگ حساب-کتاب و تخمینلریم‎گه کۉره، سیز وکالت جریانیده کمیده شو خرجلرینگیزنینگ بېش برابرینی تاپه‎سیز!

وکیل بۉله‎من، دېب یوگوریب یورگنلر، شونچه خرجلر قیلیب، اۉزلرینی "اۉتگه-سووگه اوریب"، وکیل بۉلیشگه اینتیلگنلری شونچه که مردمگه خذمت قیلیش یا هوس می اېدی؟

یۉق! اولر بو "وکالت"نی اېنگ یخشی و کۉپ سوت بېره‎دیگن اِینک(سیگیر)دېک بیلیب، بو یۉلگه شونچه سرمایه تیککنلر! بۉلمسه هیچکیم پولینی اۉز قۉلی بیلن شونداققینه کۉککه ساووره‎دیگن اخماق اېمس و باشی هم شیشمه‎گن!!

- اۉتکیربای، قیزسیز-اَ! بونچه پولنی بو قوروق آت بیلن قنداق تاپیشیم خداگه بېللی!

- وکیل صاحب، سیز کۉپ هم قیغورمنگ. اۉزینگیزنی قیینه‎منگ و تشویش هم قیلمنگ!

- تشویش قیلمه‎ی هم بۉله‎دی می؟! ایشانینگ، بعضاً اۉیلب، حتا کېچه‎لری اوخلالمه‎ی چیقه‎من!

- منه، مېنی أیتدی دېیسیز! سیز اۉز-اۉزیدن هم خرج قیلگن پوللرینگیز و هم بېرگن ساوغه‎لرینگیزنی نېچه برابر قیلیب آله‎سیز!

- قنداق آلر اېکن‎من!

- شاشمنگ، منه یخشیلب اېشیتینگ! مېن عادی و شونداققینه یوزه‎کی بیر حساب قیلیب بېره‎من!

- خۉووش‎ش، قنی اېشیته‎یلیک-چی؟!

- سیزگه أیتسم بیرینچیدن، وکیل بۉلگنلرگه دولت درّاو اۉن مینگ دالر موتر و او-بو نرسه‎لر اوچون بېردی!

ایکینچیدن، هر آیده اۉرته چه حسابگه کۉره آیلیک و بخشیشلر همه‎سی بۉلیب ایکی مینگ دالر، بلکه کۉپراققه یېته‎دی. اگر شونداق عادیگینه حسابله‎سک، بېش ییل وکالت دوره‎نگیزده بونینگ اۉزی آزی بیلن (120) مینگ دالر بۉله‎دی! منه، دولتدن آلگنینگیزنینگ اۉزی نقد (130) مینگ دالر چۉنته‎گیزده!!

قره‎نگ، حتا سیز جلسه‎لرگه باره‎سیز می، بارمه‎یسیز می؛ بحثلرگه قۉشیله‎سیز می یا یۉق می، خلص کلام هرحالده شونچه نقد پول سیزنیکی!!

بولردن تشقری، اگر سیز وکیللر بیرآز حکومت بیلن تلاشیب، او-بو خرجلرنی کته‎راق و کۉپراق قیلیب کۉرستسنگیزلر، آیلیک و باشقه درآمدلرینگیز ینه هم کۉپه‎ییشی ممکن!

- خۉب، باشقه‎سی-چی؟!

- منه، اېندی سیز وکیل‎سیز. مرکزگه و أینیقسه اۉز شهر و ولایتینگیزگه بارسنگیز، هیچ بیر دعوت و ضیافت و هیچ بیر تۉی و بیره‎م سیزسیز اۉتمه‎یدی. اولوس، اۉز وکیلینی أیتمسدن علاجی یۉق.

- تۉیلر و ضیافتلرگه هم خبر بۉلدیک و باردیک دېیلیک. اوندن نَریسی-چی؟!

- اوندن نَریسی شو که، بو مراسملرده باشقه اولوغوارلر قطاری اولوس اۉز وکیلی‎نینگ یېلکه‎سیگه هم بیر تۉن یا جېلک تشله‎مسدن علاجی یۉق! مبادا اولرنینگ فکریده بۉلمسه، مېن اولرنی متوجه قیله‎من!!

منه، اېندی بیرگینه میده و قیسقه حساب قیلسک، سیز بېش ییل وکالت دوره‎نگیزده کمیده ایکّی مینگته تۉن و جېلیک کییه‎سیز!

اېندی، سیزنی کۉرماقچی بۉلیب یا که ایشی توشیب کېله‎دیگنلرنینگ قۉی کېلتیرگنی کیم، قاپ-قاپ گوروچ(برنج) و صندوق-صندوق مېوه-چېوه کېلتیرگنی کیم، خلص باشقه ساوغه-سلاملرنی هم حسابلب چیقسک، حسابینی آلالمه‎یسز!

- خۉب، بارینگ که شولرنینگ برچه‎سی بۉلیب، شونچه خرجلریمنی هم قاپله‎دی دېنگ. اېندی، بویاغی فقط "وکیل صاحب!" دېگن دبدبه‎لی قوروق عنوان بیزگه قالر اېکن-ده؟!

- یۉق، شاشمه‎ی تورینگ. بو حسابلر حالی همه‎سی اېمس!

- قنداق؟!

- منه قۉلینگیزده دېپلماتیک پاسپورت. سیز سفرلرگه کېته‎سیز. هر ایش فصلیده کمیده بیر قتله هم تشقری سفرده بۉلسنگیز، "جیب خرج" و سفریه‎نگیزنینگ اۉزی کۉپ پوللر بۉله‎دی و سَیل و تماشالرینگیز هم تېکین!

چقّان بېک، اۉتکیربای‎نینگ هر بیر حساب-کتابینی اېشیتیب، آغزی تاباره ایلجه‎ییب، شَلپنگ بۉلیب ایکّی چېکه‎سیده آسیلیب تورگن قولاغلریگه قریب یېته‎ی، دېب قالدی!

او، اۉلتیرگن اۉرنیده بیر قۉزغه‎لیب، اۉزینی اۉنگلب، گَوده‎سینی اۉتکیربای‎گه بیرآز یقینراق قیلیب:

- اې‎ې اۉتکیربای، چیندن هم ذهنینگیز آتینگیزگه ماس اېکن-ده! انه بو نرسه‎لرنی اصلا اۉیله‎مه‎گن اېکنمن. خۉب، انه شونداق باشقه یاقیملی و یاغلیق نرسه‎لرنی ینه هم أیتینگ-چی؟! دېدی ذوقله نیب.

- باشقه‎سی شو که، اگر مېنینگ سۉزیمنی اېشیتیب، مصلحتلریم‎گه قولاق سالیب، توزگن ریجه‎لریمگه عمل قیلسنگیز، کۉپ نرسه‎گه اېریشه‎سیز.

- قنداق قیلیب؟

- منه، دعوا و مشکللری بۉلگن یا که حکومتگه ایشی توشگن، أینیقسه کته چوکی و یوقاری منصبلر اشتیاقیده کوییب یورگن آدملرنینگ اۉزی بیز اوچون کته درآمد بولاغی!!

-  بونیسی اېندی قنداق؟

- بونیسی‎نی خودّی اۉشه درآمدلی چوکیلرده ایشلب یورگن پَیتلرینگیزدېک، مېنگه قۉییب بېرینگ!

- یخشی، شونداق بۉلسین!

- وکیللر اۉز ولایتلری‎نینگ کته عملدارلری و درآمدلی چوکیلریگه کیشیلرنی مقرر بۉلیشیده کته نقشلری بار. کته خرجلر قیلیب، فلان ریاست و یا کته اۉرینلرگه مقرر بۉله‎یین، دېب یورگنلرنینگ سان-سناغی یۉق ....

وکیل چقان بېک، دۉستی اۉتکیربای‎نینگ بو عجایب و قووانچلی حساب-کتابلری و درآمد بولاقلرینی اېشیتیب، هم حیرتگه توشدی و هم یوره‎گیده قنده‎ی دیر قووانچدن تۉله بیر اِیلیق تینچلیک و خاطرجمعلیکنی سېزدی.

او، اېندی شونچه قیلگن خرجلری بېهوده کېتمه‎گنی و وکالت اۉرنی قنچه‎لر یاقیملی و ثمره‎لی اېکنلیگی‎گه ایشانچ حاصل قیلیب، کېله‎جک رېجه‎لرنی اۉتکیربای‎گه تاپشیریشنی نیت قیلدی و او بیلن خیرله‎شیب، یاتاغیگه باریب، بو کېچه‎سی تینچگینه اوخله‎دی! 

(کابل- قوس/ 1385)

یادداشت یازیش کسللیگی!

یادداشتلرنینگ تورلری جوده کۉپ. حالی مېن حکایه قیلیب بېره­دیگن تورینی کۉپلرینگیز کۉرگن بۉلسنگیز هم، لېکن مېن کبی قیینلیب، ضرر کۉرمه­گن بۉلیشینگیز ممکن.

قنده­ی دېیسیز می؟

اونده، حاضر اَیتیب بېره­من. 

بیر آقشام خاتین- باله­لریم بیلن اویگه كېلسك، اېشیككه «استاد سیزنی كۉرگنی كېلدیم، یۉق اېكن­سیز- آی بالته» و «سیزگه ایشیم بار اېدی، افسوس كۉرالمه­دیم!- اۉراقچی» و «مېنگه بیر تیلفون قیلینگ!- باتوربیگ» دېب، یازیلگن اوچته یادداشت قاغازی قیستیریلگن اېكن. اولرنی آلیب اۉقیب، اویگه كیردیك.

باشقه كونی اویگه كېلسم، آپّاق بۉیَلگن اېشیگیمیزگه خودكار بیلن «كېلدیك               یۉق اېكن­سیز- تینمس بېگ» و «دیدارینگیزگه مشتاق بۉلیب كېلسم، كۉرالمه­ی كېتدیم- ایپچیل» دېب، یازیلگن ایكی سطر یادداشت همده كلید تېشیگیده هم بیرته یادداشت قاغازنی كۉردیم. بو یادداشتلرنی شونچه كه اۉقیب، پروا قیلمسدن اویگه كیردیم.

بیر نېچه كون اۉتیب كېچقرون ایشدن كېلیب، كلید بیلن اېشیكنی آچه توریب قره­سم، ایلگریگی یادداشتلر تگیده ینه تۉرتته یادداشت: ایكی­ته سی مېنگه و قالگنی هم اۉغلیم گه یازیلیب، یازوچیلر بیزنی كۉرالمه­ی كېتگن لرینی كۉك و قیزیل خطلر بیلن بیلدیرگن اېكن­لر. بولردن تشقری ایكیته قاغاز یادداشتی هم قیستیریلگن اېدی!

بو اېندی قنده­ی گپ؟ «یامان­نی اۉرتاغی كۉپ بۉله­دی» دېگن لریدېك، بو اۉرتاقلر اېشیگیمیزنی یادداشتلر دفتری دېب، اۉیلب می­لر! دېب، اۉزیمگه- اۉزیم سۉراق بېردیم.

كونلر اۉتیب اېشیككه یازیله­دیگن یادداشتلر سانی و توری كۉپه­ییب، اېندی برچه اۉرتاقلر حتی «درست- قوروق» و «كته- مته» آدملر هم باشقه­لرگه اېرگه­شیب، قاغازگه اېمس، فقط اېشیككه یازر اېدیلر! بلكه اولر قاغاز اۉرنیگه اېشیككه یازیش معمول و كېره­ك، دېب اۉیله­گن دورلر شېكیللی! نیمه سینی اَیته­سیز، باره- باره یادداشتلر تۉلقونلری اېشیكدن یان دېوارلرگه هم تاشیب اۉتدی!

هه دۉستلر، بیر وقت قره­سم كونلر اۉتیب، آپاق چیرایلی بۉیَلگن اېشیك و دېوار رنگ به- رنگ تورلی مضمونده­گی یادداشتلر بیلن لیق تۉلیب قالیبدی!

بو بركه تاپكور یادداشت یازوچی مخلص و اۉرتاقلر نېگه اېندی كېلر پَیتلرینی بیلمه­ی، كۉپینچه عیناً برچه عایله اعضالری ایش و اۉقیشده بۉلگن پَیتده بیزنی یۉقلب كېلیب، اېشیك و دېوارلرنی اۉز یادداشتلری بیلن افلاس قیله­دیلر؟!

بولرنینگ اگر یوزلریگه تارتسك، خفه بۉلسه­لر. اَیتمه­سك بو اَینچلی حال دوام اېتسه. چیندن هم عجیب بیر وضعیت گه دچار بۉلگن اېدیك.

قیزیغی شو كه بو یادداشتلرنینگ اَیریم لری هر بیر اۉقیگن كیشی اوچون هم قیزیق اېدی؛ مثال اوچون، خاتینیم نینگ بیر دوگانه­سی شونده­ی یازگن اېدی: «دوگانه­جان، اېرته چهارشنبه كونی بۉریخال نیكی­ده دېگچه­گه خبرمیز. ساعت 10 ده بیرگه كېته­میز!».

یا قیزیم نینگ بیر صنفداشی بونده­ی یازگن اېكن: «تۉقوو سیخ لرینگنی اېرته­گه اۉزینگ بیلن آلیب كېل!»

برچه­سیدن اېنگ قیزیغی «مېن سېنی سېوه­من!» دېگن یادداشت اېدی. برچه عایله اعضالری، (گپ اۉزیمیزده قالسین، حتی اۉزیم هم!) بو چیرایلی عباره نی كیم دیر مېنگه یازیبدی دېب اۉیلب، شیرین خیاللر بیلن یورر اېدیك! بیراق ایشانینگ، بوكونگه چه بونی كیم و عایله­میزنینگ قه­ی بیریگه یازگن­لیگی معلوم بۉلمه­دی! لېكن بونگه قره­مه­ی، حالی هم عایله­میز اعضاسینینگ هېچ بیری اوشبو یازوو بلكه «هزل دیر» دېگن نرسه­نی اصلا خیالیگه هم كېلتیرگیسی كېلمه­ی، شیرین خیاللرینی بوزگیسی -                 یۉق!!

ینه بیر قیزیغی­نی اېشیت­سنگیز حیران قالیشینگیز ممكن. بیر چَله سواد گدای: «هركون كېله­من اویده یۉق­سیزلر. بیرار كون هم اویده بۉلیب، خدا یۉلیگه مېنگه بیر نیمه خیر قیلینگلر» دېب، یازگن اېكن!!

اېنگ یامانی شو بۉلدی كه، كیچیك اۉغلیم نینگ شۉخ و آدابسیز اۉرتاقلری قلم بیلن اېمس، بلكه میخ می، سیخ می یا كه كلید بیلن دېوارگه اوییب، اۉز یادداشتلرینی یازگنلری مېنگه جوده الم قیلیب، عصب­لریمنی تَرنگ قیلدی.

 قیسقه­سی، مېن كیمی كه زینه­میزدن توشیب- چیقسه باشقه­لرگه اېرگه­شیب، دېوار یا اېشیگیمیزگه بیر نیمه­نی یازیلیشی گۉیا ضرور دېب اۉیلَسه كېره­ك، دېگن خیالده توشر اېدیم!

باشینگیزنی آغریتمه­یین. گپ شو كه كۉپ اۉتمه­ی بوتون اېشیك بیلن یان دېوارلری، دیداریمیزگه مشتاق بۉلیب، بیراق اېریشه­آلمه­ی یورگن دۉستلر و مخلص لریمیزنینگ تورلی یازمه و اویمه یادداشتلریدن تۉلیب تاشدی! مېن اېسه، اۉزاق- یقیندن كېله­دیگن مهمانلر آلدیده اویاتگه قالمه­یلیك دېب، بۉیاقچی (رنگمال) اجاره قیلدیم و انچه مبلغ صرفلب، اېشیك بیلن دېوارلرنی بۉیَتتریب، پاكیزه قیلدیردیم!

بونی قره­نگ که، كیشی مجبور بۉلگنده نې- نې ایشلرگه قۉل اورمه­یدی دېیسیز! بیز محیط و اولوسیمیزنینگ عادتلریگه تۉغری بۉلمه­گن، دهلیزده اېشیگیمیز یانیده ایكی خانه­لیك مخصوص بیر تېمیر قوطیچه­نی تیارلب، دېوارگه اۉرنتدیك. بیرته سیده بیر پنسل و نېچه پرچه آق قاغاز قۉیدیك. ایكینچی­سی هم یازیلگن یادداشتلر اوچون اېدی. قوطیچه نینگ تیپه­سیده اېسه «یادداشتلر قوطیسی» و اونینگ تگیده میده­راق خط بیلن «التماس، بوندن بویان قاغازگه یادداشت یازیب، قوطیچه­ده قۉیینگلر!» دېب، یازیب قۉیدیك!

هه، عزیز اۉقووچیلر، بیز اېندی انه شونده­ی بیر بدعت نی قیلیب، بیزنی كۉرگنی كېله­دیگن دۉستلر و مخلص­لریمیزدن، بیز ایسته­گن نرسه­گه رعایت قیلیش­لرینی امید و اضطراب بیلن كوتیب توریبمیز!

 کابل- عقرب 1385

                                                                                                                                                                       ینه اوروشیب قالمه­یلیک!!

اېر و خاتین اېشیکدن اویگه کیره­یاتیب، دهلیزده ایاغلری بیر- بیریگه استه تېگیب قالدی. شونده خاتین شاشیلیب اېریگه: 

-        "تېز قۉلیزدی بېرینگ عزیزیم!" دېدی.

اېر، خاتینی‌گه قۉلینی اوزه­ته­یاتیب، تعجب بیلن:

- نېگه؟ نیمه بۉلدی سېوگلیم؟! دېب سۉره­دی.

-  عزیزیم ینه اوروشیب قالمه­یلیک، دېیمن-ده!

اېری ایلجه ییب:

- جانیم نېگه اېندی؟! دېدی.

- ایاغی‌بیز بیر- بیریگه تېگدی- ده!

- تېگسه تېگیبدی، نیمه بۉله­دی؟!

- اونداق دېمنگ. قدیمدن آته-بابالری‌بیزدن قالگن نرسه شو که، اگر ایکی آدمدی ایاغلری بیر-بیریگه تېگسه، اولر اوروشیب قالیشلری ممکن اېکن! شونینگ اوچون، اوروشیب قالمه­یلیک تغین، دېب قۉلیزدی اوشله­دیم!

- نېگه اېندی اوروشر اېکن­بیز؟!

- سَل نرسه گه اوروشه بېره­سیز- ده!

- مېن می؟

- بۉلمسم، کیم!

- مېن اوروشقاق من می؟!

- البته که شونداق!

- اۉرگیلدیم سیزدن، اوروش باشله­یدیگن دایم سیز-کو!

- بېکارلردی أیتیب­سیز، اوروشقاق و جنگره اۉزیزسیز!

- سیز اوروشقاق!

- اوروشقاق هم سیز، سۉکه‌دیگن هم سیزسیز-کو!

- عصبیم گه تېگاتیب سیز!

- هی-هی، سیزگه عصب دېگن نرسه‌ هم بار می؟

- نیمه دېدینگ؟ ینه بیر قَیتر؟

- سېن-سېن له­منگ! بۉمسه ....

- بۉمسه نیمه قیله­سن؟ آدم اېمس سن دېب، سېن أیتتینگ-کو. ینه نیمه دېماقچی سن؟! 

- قچان سۉکدیم؟ دایم سیز مېنی هم، بله­لرنی هم غیجیب، سۉکیب توره­سیز-کو!

- نادان!

- کیشی اۉزی نادان بۉمسه، بشقه بیراودی نادان دېمه­یدی!

- جنی، میه­سیز!

- تېنتک، تېلبه!

- طایفه­ییز تېنتک، تېلبه!

- اوه- هو، زوریاتیز برچه­سی دېوانه-کو!

- اې ی....!!!

- وای ی....!!!

اېر و خاتین نینگ بیر- بیریگه قره­ته أیتیشوولری لحظه­مه- لحظه کۉپه­ییب، سېسلری اېسه درجه­مه-درجه کۉته‌ریلیب، قۉشنیلری هم اېشیتر اېدیلر. ماجرا کېسکینله‌شیب، گپ شاوقین-اله مته‌سار و بیر- بیرلرینی سۉکیشلرگه هم یېتیب باردی...!

بیلمه­دیک، جنجال قنداق اۉتکیر سۉکینچ­لر بیلن توگه­دی. بیراق، خیریت که اولر بیر- بیرلری‌نینگ قۉللرینی اوشله­گن اېکنلر. عکس حالده گپ اورا-اور و نازک جایلرگه هم بلکه یېتیب باریب، ایکله‌سینینگ قه‌یېرلری دیر کۉکه‌ریب چیقردی!!